درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ موسوی

موضوع: ادامه فروع اشاره شده در تحریرالوسیله

2. به نظر می رسد که مجوّز ترک مبیت در منی، اشتغال به عبادت در مسجدالحرام است نه در منزل و هتل و امثال آن، و اگر از لفظ "مکه" در این رابطه استفاده شده، کنایه از مسجدالحرام است، این مطلب از دقت در متن روایات وارده استفاده می شود؛ زیرا در تعدادی از آنها تعبیراتی مانند اشتغال به طواف و سعی بین صفا و مروه وارد شده است.

3. آنچه از اطلاق روایات دلالتگر بر ترک مبیت در منی در صورت اشتغال به عبادت در مکه استفاده می شود این است که اگز مبین شب سیزدهم بر کسی واجب باشد ترک مبیت به خاطر اشتغال به عبادت در مکه در چنین شبی مانند شبهای یازدهم و دوازدهم جائز است.

4. در صورتی که شخص قبل از به نیمه رسیدن شب از مناسک حج فارغ شده به عبادت دیگری که طاعت الهی به حساب می آید مشغول نباشد. آیا لازم است برای درک کردن مبیت نصف دوّم شب از شبهای منی به این سرزمین برگردد؟

شهید اول ره صراحتاً فرموده است: و لو فرغ من العبادة قبل الانتصاف و لم يرد العبادة بعده وجب عليه الرجوع إلى منى[1] .

صاحب مدارک بر شهید اول ره اعتراض کرده و می فرماید: إذ الأخبار لا تعطي ذلك.[2]

صاحب جواهر ره نیز این فرع را مورد اشاره قرار داده و فرموده است: بل قيل مقتضاه (اطلاق قول الامام علیه السلام فی صحیحه معاویة بن عمار) أيضا ما نص عليه الشهيدان من لزوم استيعاب الليل إلا ما يضطر اليه من غداء أو شرب أو نوم يغلب عليه[3] .

برای این مسئله دو صورت قابل تصور است:

    1. قول به وجوب استیعاب: این قول از ادله ای که بر وجوب کفاره بر کسی که بیتوته کرده، استفاده می شود (مگر در موارد مستثنی) و روشن است که قدر متیقن عبارت از بیتوته در همه شب است وگرنه به دلیلی که بر وجوب کفاره دلالت می کند اخذ می شود.

اشکال این گفتار: ادله ای که بر وجوب کفاره دلالت دارند ناظر به کسی هستند که بیتوته را بدون اینکه عذری داشته باشد کلاً ترک کرده باشد اما وجوب کفاره بر کسی که نصف اول شب را از روی عذر بیتوته نکرده است، دلیلی ندارد و دلیل وجوب کفاره نیز دارای اطلاقی نیست که این صورت را شامل شود.

    2. قول به عدم وجوب استیعاب: زیرا روایاتی که بر جواز ترک بیتوته در منی برای کسی که در نصف اول شب مشغول به عبادت است، دلالت دارند نسبت به حکم نصف دوم شب ساکتند. بله در دو روایت از روایات معاویة بن عمار تقیید به استیعاب وارد شده که آن هم در کلام راوی است نه در فرمایش امام علیه السلام، لذا لازم است یکبار دیگر روایات را از نظر بگذرانیم:

    • صحیحه اول معاویة بن عمار که اشتغال به نسک را مسوغ ترک بیتوته در منی قرار داده.

محمد بن الحسن باسناده عن موسى بن القاسم، عن صفوان، عن معاوية بن عمار، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: إذا فرغت من طوافك للحج وطواف النساء فلا تبيت إلا بمنى إلا أن يكون شغلك في نسلك، وإن خرجت بعد نصف الليل فلا يضرك ان تبيت في غير منى.[4]

    • صحیحه دوم معاویة بن عمار که اشتغال به نسک را مسوغ عدم وجوب عود به منی قبل از اتمام نصف اول شب شده.

وعنه، عن صفوان وفضالة بن أيوب، عن معاوية بن عمار، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: لا تبت ليالي (أيام خ ل) التشريق إلا بمنى، فان بت في غيرها فعليك دم فان خرجت أول الليل فلا ينتصف الليل إلا وأنت في منى إلا أن يكون شغلك نسكك أو قد خرجت من مكة، وإن خرجت بعد نصف الليل فلا يضرك ان تصبح في غيرها.[5]

    • صحیحه اول معاویة بن عمار که سؤال پیرامون کسی است که در تمام شب تا طلوع آفتاب مشغولٌ‌به اعمال عبادی بوده.

ورواه الكليني عن علي بن إبراهيم; عن أبيه، وعن محمد بن إسماعيل، عن الفضل بن شاذان، عن صفوان وابن أبي عمير، عن معاوية بن عمار، مثله وزاد وسألته عن الرجل زار عشاء فلم يزل في طوافه ودعائه وفي السعي بين الصفا والمروة حتى يطلع الفجر، قال: ليس عليه شئ كان في طاعة الله. أقول: حمل الشيخ قوله أو قد خرجت من مكة على من جاز عقبة المدينين لما يأتي.[6]

    • صحیحه اول معاویة بن عمار که همانند صحیحه سوم است.

وعنه، عن أحمد بن محمد، عن الحسين يعني ابن سعيد، عن حماد بن عيسى وفضالة وصفوان كلهم، عن معاوية بن عمار قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن رجل زار البيت فلم يزل في طوافه ودعائه والسعي والدعاء حتى طلع الفجر، فقال: ليس عليه شئ كان في طاعة الله عز وجل.[7]

ملاحظه می شود که قید "حتی یطلع الفجر" در کلام معاویة بن عمار وارد شده نه در کلام حضرت امام جعفر صادق علیه السلام و چون ممکن است حکم به جواز ترک بیتوته در صورت اشتغال به عبادت در مسجدالحرام از عمومیت برخوردار بوده و علاوه بر اشتغال در تمام شب اشتغال در نیمی از شب را نیز شامل شود وجهی برای اخذ به قیدی که در کلام سائل اخذ شده است، وجود ندارد.