درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ موسوی

موضوع: المسألة الرابعة

المسألة الرابعة: من لم يكن في منى‌ أوّل الليل بلا عذر، يجب عليه الرجوع قبل نصفه، وبات إلى الفجر على الأحوط[1] .

این مسئله مبتنی بر قول مختار در مسئله اول است و چون حضرت امام خمینی ره در آنجا قائل به تعیّن بیتوته در نصف اول شب شدند فلذا در اینجا می فرماید: کسی که بیتوته در اول شب را بدون عذر ترک کرده واجب است فوراً به منی برگردد تا باقیمانده نصف اول را درک کند اما نسبت به ضمیمه کردن بیتوته تا طلوع فجر به باقیمانده از نصف اول شب، احتیاط کردند که شاید از باب این باشد که نصف دوم شب عدل واجب تخییری است.

اما بر مبنای قول به تخییر بین دو نصف شب که ما اختیار کردیم، رجوع قبل از اتمام نصف شب واجب نیست بلکه حضور در منی به هنگام نیمه شب کفایت می کند هر چند از باب مقدمه علمیه لازم است لحظاتی قبل از نصف شب در منی باشد.

المسألة الخامسة: البيتوتة: من العبادات، تجب فيها النيّة بشرائطها.[2]

این مسئله در مقام بیان تعبدی بودن وجوب بیتوته در منی است نه اینکه واجب توصلی بوده و نیازمند قصد قربت نباشد.

محقق خوئی ره برای تعبدی بودن وجوب بیتوته به آیه شریفه ﴿وَاذْكُرُواْ اللّهَ فِي أَيَّامٍ مَّعْدُودَاتٍ﴾[3] استدلال نموده و فرموده است: أن ذكر الله من الأعمال العبادية القربية فلو بات بلا قصد القربة لم يمتثل الأمر ويكون عاصياً وإن أتى بذات المبيت .[4]

نسبت به این استدلال دو ملاحظه به نظر می رسد:

    1. ذکر الهی غیر از بیتوته در مناست لذا می توان آنها را از نظر حکم از همه جدا کرد به طوری که ذکر الله یک عمل عبادی نیازمند قصد قربت باشد ولی بیتوته، عمل عبادی نباشد مگر این که گفته شود معنای آیه این است که: واذکر الله بمبیتکم فی ایام معدودات.

    2. این استدلال مبتنی بر این است که لفظ "یوم" در آیه به معنای شب و روز باشد.

برای استدلال به عبادیت بیتوته به دو وجه می توان تمسک کرد:

    1. سیره بر عبادیت بیتوته جریان دارد و همه حجاج به قصد انجام اعمال منی مثل رمی و ذبح و حلق و بیتوته از مشعر به منا می آیند.

    2. بیتوته در منی هر چند از اجزاء حج به حساب نمی آید و واجب مستقلی است و شاهد بر این ادعا این است که ترک عمدی آن موجب فساد حج نمی شود، ولی عملی است که در ضمن حج، انجام داده می شود و وقتی ظرف یک عمل عبادی باشد مطلوب در ضمن آن نیز عبادت خواهد بود.

البته بر ترک قصد قربت، کفاره ای مترتب نمی شود؛ زیرا ادله وجوب کفاره (همان گونه که می آید) تعبیر "مَن ترک البیتوته بتاناً " است نه "مَن بات بلاقصد القربة" و با وجود شک اصل برائت جاری می شود.