درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ موسوی

موضوع: ادامه روایات

4. صحیحه معاویة بن عمار از امام صادق علیه السلام

وعنه، عن صفوان وفضالة بن أيوب، عن معاوية بن عمار، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: لا تبت ليالي (أيام خ ل) التشريق إلا بمنى، فان بت في غيرها فعليك دم فان خرجت أول الليل فلا ينتصف الليل إلا وأنت في منى إلا أن يكون شغلك نسكك أو قد خرجت من مكة، وإن خرجت بعد نصف الليل فلا يضرك ان تصبح في غيرها.[1]

هر چند صدر این روایت ظهور در استیعاب دارد لکن با توجه به استثنائی که در ذیل وارد شده (إلا أن يكون شغلك نسكك...) قرینه بر اراده ترک مبیت یک شب است.

علاوه بر ورایات فوق که وجوب فوق که بر وجوب یک گوسفند در ترک بیتوته یک شب مورد استدلال واقع شده اند، روایتی که بر وجوب سه گوسفند در صورت ترک بیتوته در همه شبها دلالت می کند، قرینه بر ما نحن فیه است: وعنه، عن محمد بن سنان، عن ابن مسكان، عن جعفر بن ناجية قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عمن بات ليالي منى بمكة فقال: عليه ثلاثة من الغنم يذبحهن.[2]

و به دلالت التزامیش بر وجوب یک گوسفند بر ترک بیتوته هر شب دلالت دارد.

بررسی روایات معارض:

در ما نحن فیه دو روایت وارد شده که بر عدم وجوب کفاره گوسفند در صورت فوت بیتوته یک شب دلالت دارند:

    1. صحیحه العیص بن القاسم از امام صادق علیه السلام

وعن الحسين بن سعيد، عن صفوان، عن العيص بن القاسم قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن رجل فاتته ليلة من ليالي منى، قال: ليس عليه شئ وقد أساء أقول: حمله الشيخ علي بن باب بمكة مشتغلا بالعبادة، وجوز حمله على من خرج من منى بعد نصف الليل لما مضى ويأتي.[3]

ظاهر تعبیر امام علیه السلام که فرموده اند:" ليس عليه شئ " عدم وجوب کفاره گوسفند است و مراد از تعبیر "وقد أساء " این است که ترک مبیت در منی، نافرمانی و عصیان خداوند است.

    2. صحیحه سعید بن یسار از امام صادق علیه السلام

وباسناده عن سعد بن عبد الله، عن محمد بن الحسن (الحسين خ ل)، عن محمد بن عيسى، عن صفوان، عن سعيد بن يسار قال: قلت: لأبي عبد الله عليه السلام: فاتتني ليلة المبيت بمنى من شغل، فقال: لا بأس. أقول: تقدم الوجه في مثله.[4]

مرحوم شیخ طوسی صحیحه اول را بر کسی که شب را در مکه مشغول به عبادت بوده حمل کرده و حمل آن را بر کسی بعد از نصف شب از منا کوچ کند تجویز کرده و شیخ حر عاملی ره در ورایت دوم، به چنین حملی ملتزم شده است، ولی باید توجه نمود که تعبیر "وقد أساء " در روایت اول با چنین حملی سازگار نیست و نیز نکرده آوردن کلمه " شغل " در ورایت ئوم با حمل بر اشتغال بر عبادت سازگار نیست وگرنه لازم بود این لفظ به نحو معرفه (الشغل) آورده شود.

ممکن است در مورد هرکدام از دو روایت وجه‌الجمع دیگر به ذهن حظور کند، مثل این که قول امام علیه السلام " ليس عليه شئ " در صحیحه اول با لفظ "الا النشاة" تخصیص بخورد به نحوی که گویا آن حضرت فرموده باشد "لیس علیه شئ الا الشاة".

و در صحیحه دوم گفته شود مراد این است که "لا بأس فی حجه"

قلت: چنین جمعی به دلیل اعتیاطی بودن بلاوجه است و چیزی غیر از تکلف نیست شاید بهتر این باشد که این دو روایت را حمل بر تقیه کنیم؛ زیرا همانگونه که از شیخ ره علامه ره نقل کردیم ابوحنیفه و شافعی بر عدم وجوب گوسفت اتفاق نظر دارند و صحیحه صفوان از امام کاظم علیه السلام نیز شاهد بر چنین جمعی (وجود مقتضی برای تقیه در این مسئله) است. وعنه، عن صفوان قال: قال أبو الحسن عليه السلام: سألني بعضهم عن رجل بات ليالي منى بمكة فقلت: لا أدرى، فقلت له: جعلت فداك ما تقول فيها؟ فقال عليه السلام: عليه دم شاة إذا بات، فقلت: إن كان إنما حبسه شأنه الذي كان فيه من طوافه وسعيه لم يكن لنوم ولا لذة، أعليه مثل ما على هذا؟ قال: ما هذا بمنزلة هذا، وما أحب أن ينشق له الفجر إلا وهو بمنى.[5]

اما خبر عبدالغفار از امام صادق علیه السلام، وعنه، عن محمد بن الحسين، عن النضر بن شعيب، عن عبد الغفار الجازي قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن رجل خرج من منى يريد البيت قبل نصف الليل فأصبح بمكة، قال: لا يصلح له حتى يتصدق بها صدقة أو يهريق دما، فإن خرج من منى بعد نصف الليل لم يضره شئ.[6]

این خبر بر تخییر بین صدقه و أهراق دم دلالت می کند علاوه بر این که از نظر ضعیف است. در مقام عمل نیز متروک واقع شده و هیچیک از فقهاء به مضمون آن فتوی نداده اند.

از آنچه گذشت روشن شد که یک گوسفن در صورت ترک مبیت یک شب واجب می شود فللذا لازم است بحث را در مقام دوم (ترک بیتوته پیش از یک شب) پی بگیریم.