درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ موسوی

موضوع: مقام دوم: تعدد کفاره در صورت تعدد ترک بیتوته در منی

برای قول به تعدد کفاره به حسب تعدد ترک بیتوته به دو روایت استدلال شده است:

    1. روایت جعفر بن ناجیه از امام صادق علیه السلام

وعنه، عن محمد بن سنان، عن ابن مسكان، عن جعفر بن ناجية قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عمن بات ليالي منى بمكة فقال: عليه ثلاثة من الغنم يذبحهن.[1]

استدلال به این حدیث برای وجوب یک گوسفند برای هر شب به طوری که در ترک بیتوته دو شب دو گوسفن و در ترک بیتوته سه شب سه گوسفن واجب باشد، منوط بر این است که لفظ "لیالی" به نحو عام استغراقی باشد و وجوب گوسفند سوم به این جهت باشد که حاجی شبهای یازدهم و دوازدهم را در مکه بیتوته کرده و در روز دوازدهم به منا برگشته و تا غروب افتاب در آنجا بوده و سپس از آنجا خارج شده یا این که حاجی چون از صید و مسائل جنسی اجتناب نکرده و بیتوته در شب سیزدهم نیز بر او واجب شده.

هر چند سند این روایت به جهت وجود محمد بن سنان از نظر مشهور ضعیف است ولی به نظر ما مشکلی ندارد.

    2. صحیحه صفوان از امام کاظم علیه السلام

وعنه، عن صفوان قال: قال أبو الحسن عليه السلام: سألني بعضهم عن رجل بات ليالي منى بمكة فقلت: لا أدرى، فقلت له: جعلت فداك ما تقول فيها؟ فقال عليه السلام: عليه دم شاة إذا بات، فقلت: إن كان إنما حبسه شأنه الذي كان فيه من طوافه وسعيه لم يكن لنوم ولا لذة، أعليه مثل ما على هذا؟ قال: ما هذا بمنزلة هذا، وما أحب أن ينشق له الفجر إلا وهو بمنى.[2]

به حسب متن روایت در کتاب تهذیب شیخ طوسی که به صورت ... باب لیلة من لیالی منی بمکه، آورده شده. هر چند شیخ حر عاملی ره در کتاب وسائل لفظ "لیلة" را نیاورده و لفظ "شاة" را در فراز "علیه دم شاة" افزوده است.

این روایت هر چند از نظر سند قوی است ولی به درد استدلال در مانحن فیه نمی خورد؛ زیرا بنابر نسخه تهذیب، مورد آن ترک بیتوته یک شب است نه چند شب، و بنابر نسخه وسائل که لفظ "لیلة مِن" را ندارد و لیالی آورده شده، ظاهر پاسخ امام علیه السلام که فرموده است: "علیه دم" وجوب یک گوسفند است نه بیشتر.

نتیجه: دلیل در مانحن فیه همان روایت اول است که خوشبختانه از نظر سند خوب است پس ما نیز به تعدد کفاره در صورت ترک بیتوته در منی حکم می کنیم.

وجوب کفاره ترک بیتوته در منا بر عامد و جاهل و ناسی:

برای حکم به وجوب کفاره بر ترک بیتوته در منا برای جاهل و ناسی (که در متن تحریرالوسیله آمده) به اطلاق روایات باب استدلال شده به طوری که صاحب جواهر ره نیز فرموده است: إطلاق النص والفتوى يقتضي ما صرح به بعض من عدم الفرق في ذلك بين الجاهل والناسي[3] .

محقق نائینی ره در دلیل الناسک فرموده اند: عن كل ليلة شاة، و إن كان ناسيا، أو جاهلا و سید حکیم ره نیز در تعلیقیه ای که بر این عبارت زده فرموده است: كما صرّح به بعض، و يقتضيه إطلاق النص و الفتوى[4] .

ولی به نظر می رسد که ظاهراً نمی توان قائل به ثبوت کفاره بر ترک جهلی و نسیانی بیتوته در منا شد؛ زیرا حدیث رفع بر اطلاقات حاکم است چرا که نسیان و جهل از عناوین ثانویه اند و حکمشان بر اطلاق عناوین اولیه مقدم می شود و می دانیم رفع همان گونه که بر ذفع حکم تکلیفی دلالت دارد بر رفع حکم وضعی (ثبوت کفاره) نیز دلالت دارد و نیز صحیحه عبدالصمدبن بشیر از امام صادق علیه السلام که به شخص جاهل به حرمت پوشیدن لباس دوخته در حال احرام فرمود: أیّ رجل أمراً بجهالة فلا شئ علیه.

پس اگر فقیهی قائل به وجوب کفاره بر جاهل و ناسی باشد لابد از باب احتیاط است.