درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ موسوی

موضوع: بررسی روایات

از بررسی روایات معلوم می شود که همه‌ی آنها بر قول مشهور دلالت دارند که به بعضی از آنها اشاره می کنیم:

    1. صحیحه صفوان بن مهران از امام صادق علیه السلام

محمد بن الحسن بإسناده عن موسى بن القاسم، عن عبد الرحمن، عن صفوان ابن مهران قال: سمعت أبا عبد الله عليه السلام: يقول ارم الجمار ما بين طلوع الشمس إلى غروبها.[1] و می دانیم که صفوان بن مهران توثیق خاص دارد.

    2. صحیح منصور بن حازم از امام صادق علیه السلام

وعنه، عن محمد، عن سيف، عن منصور بن حازم قال: سمعت أبا عبد الله عليه السلام يقول: رمي الجمار ما بين طلوع الشمس إلى غروبها.[2] این روایت ظاهراً با حدیث 6 در همین باب متحد است.

    3. صحیحه ای که زراره و ابن اُذینه از امام باقر علیه السلام روایت کرداند

وعنه، عن عبد الرحمن، عن حماد بن عيسى، عن حريز، عن زرارة وابن أذينة عن أبي جعفر عليه السلام أنه قال للحكم بن عتيبة: ما حد رمي الجمار؟ فقال الحكم: عند زوال الشمس، فقال أبو جعفر عليه السلام: يا حكم أرأيت لو أنهما كانا اثنين فقال أحدهما لصاحبه: احفظ علينا متاعنا حتى أرجع أكان يفوته الرمي؟ هو والله ما بين طلوع الشمس إلى غروبها.[3]

از گفتگو بین امام باقر علیه السلام و حکم بین عتیبه (در عین حال که از راویان سه امام، چهارم و پنجم و ششم شمرده شده ولی دارای مذهب زیدی بوده) روشن می شود که وی زمان رمی را نزدیک زوال آفتاب می دانسته (که زمان محدودی است) و حال آنکه میلیونها نفر که مشغول انجام عمل حج هستند نمی توانند در این زمان کوتاه موفق به انجام رمی شوند.

    4. صحیحه جمیل به دراج از امام صادق علیه السلام که در ضمن حدیث طولانی وارد شده است.

محمد بن علي بن الحسين بإسناده عن جميل بن دراج، عن أبي عبد الله عليه السلام (في حديث) قلت له: إلى متى يكون رمي الجمار؟ فقال: من ارتفاع النهار إلى غروب الشمس.[4]

البته با توجه به اینکه لفظ " ارتفاع النهار" بعد از طلوع خورشید است لذا این حدیث بر تمام مدعای مشهور دلالت ندارد و لازم است بر افضل بودن رمی در چنین زمانی حمل شود.

البته در این میان صحیحه معاویة بن عمار از امام صادق علیه السلام وارد شده که موافق با قول حکم بن عتیبه است و بر لزوم انجام رمی به هنگام زوال خورشید دلالت دارد،

محمد بن يعقوب، عن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، وعن محمد بن إسماعيل، عن الفضل بن شاذان، عن صفوان بن يحيى وابن أبي عمير، عن معاوية بن عمار، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: ارم في كل يوم عند زوال الشمس، وقل كما قلت حين رميت جمرة العقبة الحديث.[5]

ولی به نظر می رسد که به قرینه روایاتی که گذشت لازم است این روایت را بر تقیه و با افضلیت حمل نمود.

اما دو قول دیگری که در مقابل قول مشهورند (قول شیخ ره در کتاب خلاف مبنی بر اختصاص جواز رمی به بعد از زوال تا غروب – قول علی ابن باویه ره در رساله اش مبنی بر اختصاص جواز ریم به طلوع آفتاب تا زوال) دلیل قابل اعتنائی بر آنها نیافتیم.

توجه: روشن عملی حجاج اهل سنت در زمان ما این است که در روز عید قربان، جمره عقبه را از طلوع خورشید تا زمان آن رمی میکنند و جمرات سه گانه را در دو روز یازدهم و دوازدهم از زوال افتاب تا غروب رمی می کنند به طوری که جماعت امر به معروف و نهی از منکرشان در سرزمین منا می چرخند و از انجام رمی قبل از زوال افتاب در این دو روز نهی می کنند، البته اخیراً بین آنها نیز در محدوده زمانی انجام رمی در این روز اختلاف پیدا شده و بعضی از انها قائل به توسعه زمان رمی در سه روز شده اند و حتی اقدام به نوشتن مقالاتی در این زمینه کرده اند و اصراری بر محدودیت زمان رمی ندارند.