درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ موسوی

موضوع: ادامه مسئله سیزدهم

...ولو كان له عذر- من خوف أو مرض أو علّة- أو كان راعياً جاز في ليل يومه أو الليل الآتي.[1]

این فرع در مورد جواز رمی معذورین –مثل مواردی که در متن تحریر ذکر شد- در شب است که ابتدا لازم است با کلمات برخی از فقهاء آشنا شویم:

شیخ طوسی ره فرموده است: وقد رخص للعليل والخائف والرعاة والعبيد الرمي بالليل.[2]

محقق ره در شرائع فرموده است: و لا يجوز أن يرمي ليلا إلا لعذر كالخائف و المريض و الرعاة و العبيد.[3]

صاحب جواهر ره پس از ذکر کلام فوق الذکر محقق ره می فرماید: بلا خلاف أجده فيه[4] .

چنین حکمی منصوص است و روایات متضافره در مورد آن وارد شده است که دو دسته اند:

    • دسته ای در مقام بیان حکم رمی در روز عید هستند.

    • دسته ای در مقام بیان مطلق حکم رمی هستند.

    1. صحیح عبدالله بن سنان از امام صادق علیه السلام

محمد بن الحسن باسناده عن الحسين بن سعيد، عن صفوان بن يحيى، عن عبد الله بن سنان، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: لا بأس بأن يرمى الخائف بالليل ويضحى ويفيض بالليل.[5]

    2. صحیحه از که زراره و محمد بن مسلم از امام صادق علیه السلام روایت کرده اند.

محمد بن يعقوب، عن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، عن جميل، عن زرارة ومحمد بن مسلم، عن أبي عبد الله عليه السلام أنه قال في الخائف لا بأس بأن يرمي الجمار بالليل ويضحى بالليل ويفيض بالليل. [6]

از این دو روایت، رخصت در رمی در شب دهم استفاده می شود و قرینه چنین برداشتی تعبیر "يضحى بالليل و يفيض بالليل" است.

    3. موثقه سماعه بن مهران از امام صادق علیه السلام

وعن عدة من أصحابنا، عن أحمد بن محمد، عن الحسين بن سعيد، عن أخيه الحسن، عن زرعة، عن سماعة، عن أبي عبد الله عليه السلام أنه كره رمي الجمار بالليل، ورخص للعبد والراعي في رمي الجمار ليلا.[7] به نظر می رسد که این روایت با روایت دوم همین باب، متحد است.

    4. روایت ابی بصیر از امام صادق علیه السلام

محمد بن علي بن الحسين بإسناده عن وهب بن حفص، عن أبي بصير قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن الذي ينبغي له أن يرمي بليل من هو؟ قال: الحاطبة، والمملوك الذي لا يملك من أمره شيئا، والخائف والمدين والمريض الذي لا يستطيع أن يرمى يحمل إلى الجمار، فان قدر على أن يرمي وإلا فارم عنه وهو حاضر. أقول: وتقدم ما يدل على ذلك في أحاديث الإفاضة قبل الفجر.[8]

مشکل سندی این وراتی به جهت وقوع "وهب بن حفض" در سند است که واقفی و ثقه است لذا می توان آن را موثقه شمرد. وگرنه کتابهائی که صدوق ره در کتاب من لایحضره الفقیه از آنها نقل می کند کتابهای معروفی هستند که اسناد آنها به صاحبانشان ثابت است و اگر در برخی از موارد نامی را ذکر میکند برای این است که حدیث را در ظاهر از ارسال به اسناد خارج کند البته با دقت در این روایت و نظائر آن می توان قاعده کلیه ای بدست آورد و گفت: من کان علیه الشقة – ولو من کثرة الزحام – یجوز له الرمی فی اللیل.

مراد از شبی که رمی معذور در آن جائز است:

در معنای مراد از لفظ "لیل" در روایات باب اختلاف شده که آیا مراد از آن خصوص شب سابق است یا اعم از شب سابق و لاحق؟

فاضل اصفهانی ره می فرماید: و لا فرق في الليل بين المتقدّم و المتأخّر، لعموم النصوص و الفتاوى.[9]

صاحب جواهر ره نیز می فرماید: ولا فرق في الليل بين المتقدم والمتأخر لعموم النصوص والفتاوى كما اعترف به في كشف اللثام[10] .

اما صاحب مدارک ره "لیل" را اختصاص به شب قبل داده و می فرماید: المراد بالرمي ليلا رمي جمرات كلّ يوم في ليلته ، ولو لم يتمكن من ذلك لم يبعد جواز رمي الجميع في ليلة واحدة ، لأنه أولى من الترك أو التأخير[11] .