درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ موسوی

موضوع: ادامه مسئله چهارم

...فإن خالف- ولو عن غير عمد- تجب الإعادة حتّى‌ يحصل الترتيب.[1]

هر چند ظاهر عبارت این است که در صورت مخالفت عمدی إعاده لازم است ولی با توجه به این که کسی که در مسیر امتثال امر ملائی است که به جزئیات اعمال بندگان عالم است، غالباً مخالفت عمدی انجام نمی دهد و روشن است که با مخالفت عمدی اصلاً قصد امتثال متمشی نمی شود لذا عمده بحث در مخالفت در این جا مخالفت غیر عمدی مثل مخالفتی است که از روی جهل یا نسیان صورت می گیرد، خواهد بود.

روشن است که در صورت مخالفت با ترتیب، واجب است به نحوی اعاده کند که ترتیب حاصل شود؛ زیرا:

اولا: امتثال امر مولا متوقف بر رعایت ترتیب در رمی جمار است.

ثانیاً: روایاتی که در "باب 5 از ابواب العود الی منی" وارد شده اند بر وجوب أعاده رمی در صورت انجام معکوس آن دلالت دارند که از آن جمله است: صحیحه حلبی و معاویةبن عمار و حماد که حقیقتاً از امام صادق علیه السلام روایت کرده اند که حدیث سوم این باب است.

وعن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، عن معاوية بن عمار، وحماد، عن الحلبي جميعا عن أبي عبد الله عليه السلام في رجل رمى الجمار منكوسة قال: يعيد على الوسطى وجمرة العقبة.[2]

محمد بن علي بن الحسين باسناده عن معاوية بن عمار، عن أبي عبد الله عليه السلام (في حديث) قال: قلت له: الرجل يرمي الجمار منكوسة، قال: يعيدها على الوسطى وجمرة العقبة.[3]

با عنایت به آنچه گذشت، پاسخ دو مطلب روشن می شود:

    1. مستفاد از صحیحه جمیل بن دراج از امام صادق علیه السلام، عدم وجوب رعایت ترتیب است.

وعن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، عن جميل بن دراج قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن الرجل يزور البيت قبل أن يحلق، قال: لا ينبغي إلا أن يكون ناسيا، ثم قال: إن رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم أتاه أناس يوم النحر فقال بعضهم: يا رسول الله اني حلقت قبل أن أذبح، وقال بعضهم: حلقت قبل أن أرمي، فلم يتركوا شيئا كان ينبغي أن يؤخروه إلا قدموه، فقال: لا حرج.[4]

وعن عدة من أصحابنا، عن سهل بن زياد، عن أحمد بن محمد بن أبي نصر قال: قلت لأبي جعفر الثاني عليه السلام: جعلت فداك ان رجلا من أصحابنا رمى الجمرة يوم النحر، وحلق قبل أن يذبح، فقال: ان رسول صلى الله عليه وآله وسلم لما كان يوم النحر أتاه طوائف من المسلمين فقالوا: يا رسول الله صلى الله عليه وآله ذبحنا من قبل أن نرمي، وحلقنا من قبل أن نذبح، فلم يبق شئ مما ينبغي أن يقدموه إلا أخروه، ولا شئ مما ينبغي أن يؤخروه إلا قدموه، فقال رسول الله صلى الله عليه وآله: لا حرج ولا حرج.[5] هر چند سند این روایت بخاطر وجود سهل بن زیاد چنگی به دل نمی زند.

در پاسخ می گوئیم: مورد روای، روز عید قربان است و بحث از تقدیم و تأخیر به اعمال آن روز مربوط می شود که عبارت از رمی جمره عقبه فقط و ذبح و حلق است، اما روایت در صدد بیان حکم رمی سه گانه که در روزهای یازدهم و دوازدهم صورت می گیرد، نیست.

    2. حدیث رفع همانگونه حکم تکلیفی را در مورد جهل و نسیان بر می دارد حکم وضعی را نیز در این موارد بر می دارد بنابراین حدیث رفع مانحن فیه را نیز شامل شده و بر عدم وجوب اعاده و رعایت ترتیب بین جمار در صورت جهل و نسیان دلالت دارد.

پاسخ این است که با وجود دلیل اجتهادی بر وجوب ترتیب در رمی جمار (روایات باب) موضوعی برای حدیث رفع باقی نمی ماند و جای تمسک به آن نخواهد بود.

روشن است که در صورت ثبوت حکم به وجوب اعاده در صورت نسیان ترتیب (که از روایات استفاده شده) در صورت عمد (هر چند قلیلا اتفاق می افتد) به طریق اولی حکم به وجوب اعاده می شود.