درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ موسوی

موضوع: المسألة الخامسة

المسألة الخامسة: لو رمى الجمرة الاولى‌ بأربع حصيات، ثمّ رمى الوُسطى‌ بأربع، ثمّ اشتغل بالعَقبة صحّ، وعليه إتمام الجميع بأيّ نحو شاء، لكن الأحوط لمن فعل ذلك عمداً الإعادة. وكذا جاز رمي المتقدّمة بأربع ثمّ إتيان المتأخّرة، فلايجب التقديم بجميع الحصيات.[1]

آنچه از ادله نیز استفاده خواهیم کرد و مورد تصریح فقهاء قرار گرفته است، این است که انداختن چهار سنگریزه به جمره از نظر حصول ترتیب در حکم انداختن هفت سنگریزه است، هر چند تتمیم آن لازم است ولی انداختن کمتر از چهار عدد، محکوم به فساد بوده و در حکم عدم است و لازم است آن را و جمره بعد از آن را در صورتی که پس از سه سنگریزه رمی کرده باشد اعاده نماید.

شیخ ره می فرماید: إن كان قد رمى على الوسطى أقل من أربعة، أعاد عليها وعلى ما بعدها. وإن رماها بأربعة، تممها، وليس عليه شئ من الاعادة على الثالثة.[2]

محقق ره می فرماید: و من حصل له رمي أربع حصيات ثم رمى على الجمرة الأخرى حصل بالترتيب.[3]

صاحب جواهر ره پس از نقل عبارت فوق از شرائع می فرماید: وإلا فلا بلا خلاف أجده فيه كما اعترف به في الرياض[4] .

علامه ره در منتهی می فرماید: و قد يحصل الترتيب إذا أخلّ ببعض الرميات في الأولى أو في الثانية ناسيا بشرط أن يرمي التي أخلّ برمي بعضها بأربع حصيات فما زاد[5] .

صاحب مدارک ره در این رابطه می فرماید: هذا الحكم مقطوع به في كلام الأصحاب[6] .

ظاهر شیخ ره در خلاف این است که: جایگزین چهار عدد به جای هفت عدد از ویژگیهای فقیه امامیه آنجا که فرموده است: فان نقص في الأولى شيئا و رمى الجمرتين بعدها نظرت، فان كان أقل من الثلاث أعاد على الجميع، و ان كان رماها أربعا فصاعدا أتمها و لا يعيد على التي بعدها. و قال الشافعي: من نسي واحدة من الأولى أعاد عليها و على ما بعدها[7] .

هر چند خلاف این حکم از علی بن بابویه (والد صدوق ره) حکایت شده ولی به نظر می رسد عبارتی که در مختلف از وی نقل شده و ما از جواهر نقل می کنیم، صریح در خلاف نیست آن جا که می فرماید: فان جهلت ورميت الأولى بسبع حصيات والثانية بست والثالثة بثلاث فارم على الثانية بواحدة وأعد الثالثة ومتى لم تجز النصف فأعد الرمي من أوله ، ومتى جزت النصف فابن على ما رميت ، وإذا رميت الجمرة الأولى دون النصف فعليك أن تعيد الرمي إليها والى ما بعدها من أوله[8] .

اما روایاتی که در این زمینه وارد شده اند عبارتند از:

    1. صحیحه معاویة بن عمار از امام صادق علیه السلام

محمد بن يعقوب، عن علي بن إبراهيم، عن أبيه، وعن محمد بن إسماعيل، عن الفضل بن شاذان، عن صفوان، عن معاوية بن عمار، عن أبي عبد الله عليه السلام (في حديث) قال: وقال في رجل رمى الجمار فرمى الأولى بأربع، والأخيرتين بسبع سبع، قال: يعود فيرمي الأولى بثلاث وقد فرغ وإن كان رمى الأولى بثلاث ورمى الأخيرتين بسبع سبع فليعد وليرمهن جميعا بسبع سبع، وإن كان رمى الوسطى بثلاث ثم رمى الأخرى فليرم الوسطى بسبع، وإن كان رمى الوسطى بأربع رجع فرمى بثلاث.[9]

البته از امر امام علیه السلام به عود به وسطی در صورتی که فقط سه سنگریزه زده باشد و حکم به انداختن هفت سنگ به آن " فليرم الوسطى بسبع" کاشف از عدم اعتناء به سه سنگ قبلی است و به دنبال آن لازم است برای حفظ ترتیب به جمره سوم برگردد و هفت سنگریزه به آن بزند (هر چند به این مطلب تصریح نشده است).

    2. صحیحه دیگر معاویة بن عمار از امام صادق علیه السلام

محمد بن الحسن باسناده عن موسى بن القاسم، عن عباس، عن معاوية ابن عمار، عن أبي عبد الله عليه السلام في رجل رمي الجمرة الأولى بثلاث، والثانية بسبع والثالثة بسبع، قال: يعيد يرميهن جميعا بسبع سبع، قلت: فان رمى الأولى بأربع والثانية بثلاث، والثالثة بسبع، قال: يرمى الجمرة الأولى بثلاث، والثانية بسبع ويرمى جمرة العقبة بسبع، قلت: فإنه رمى الجمرة الأولى بأربع، والثانية بأربع والثالثة بسبع، قال: يعيد فيرمى الأولى بثلاث، والثانية بثلاث، ولا يعيد على الثالثة.[10]

و معلوم است که چنین حکمی به جهت این است که وقتی چهار سنگریزه به جای هفت سنگریزه زده شود، با این عمل، ترتیب حاصل شده است.