درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ موسوی

موضوع: ادامه روایات پیرامون مسئله ششم

2. صحیحه دیگری که از معاویة بن عمار است و حدیث مفصلی از امام صادق علیه السلام است و حکم کسی را که رمی جمرات را بر عکس انجام داده است بیان می کند:

وعنه، عن أبيه، وعن محمد بن إسماعيل، عن الفضل، عن صفوان، عن معاوية بن عمار، عن أبي عبد الله عليه السلام (في حديث) قال: قلت: الرجل ينكس في رمي الجمار فيبدأ بجمرة العقبة ثم الوسطى ثم العظمى، قال: يعود فيرمى الوسطى ثم يرمي جمرة العقبة، وإن كان من الغد. أقول: وتقدم ما يدل على ذلك، ويأتي ما يدل عليه.[1]

مدلول حدیث این است که اگر در روز یازدهم، جمرات را برعکس رمی کرده باشد (ابتداء جمره عقبه و بعد از آن، وسطی و در آخر، اُولی) لازم است به نحوی إعاده کند که ترتیب حاصل شود.

هر چند این حدیث در موردی که جمرات بر عکس رمی شود وارد شده است ولی ملاکاً مورد نسیان را نیز شامل؛ زیرا رمی بر عکس جمره دوم و سوم مثل این است که اصلاً رمی انجام داده نشود و گویا فقط جمره اولی را رمی کرده، فلذا منسی و منکوس در چگونگی جبران، همانند هم هستند.

3. صحیح برید العجلی از امام صادق علیه السلام

وعنه، عن اللؤلؤي حسن بن حسين، عن الحسن بن محبوب، عن علي بن رئاب، عن بريد العجلي قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن رجل نسي رمي الجمرة الوسطى في اليوم الثاني، قال فليرمها في اليوم الثالث لما فاته، ولما يجب عليه في يومه، قلت: فإن لم يذكر إلا يوم النفر، قال: فليرمها ولا شئ عليه.[2]

مستفاد از روایت این است که وقتی رمی جمره دوم در روز یازدهم فراموش شود واجب است به یکی از دو نحو قضا شود:

    • در روز سوم (دوازدهم ذیحجه) لازم است ابتدا قضای روز قبل را انجام دهد و سپس رمی آن روز را انجام دهد و از این بیان، لزوم ترتیب بین قضا و اداء نیز فهمیده می شود.

    • در روز نفر دوم (سیزدهم ذی حجه) که چهارمین روز حضور در مناست.

باید توجه کرد که مراد از فراز " فإن لم يذكر إلا يوم النفر" نفر دوم است کع در روز سیزدهم صورت می گیرد نه نفر اول، وگرنه سؤال دوم اول تفاوتی نخواهد داشت چرا که عدم رمی در روز سوم را در سؤال اول متذکر شده بود.

از آنچه پیرامون این حدیث گفتیم معلوم می شود که غالب فرماشات حضرت امام خمینی ره در این مسئله مبتنی بر احتیاط و یا الغاء خصوصیت از صحیحه عبدالله بن سنان است فلذا قول به وجوب تفریق بین قضاء و اداء در روزهای دیگر و قول به وجوب تقدیم قضای رمیی که مقدم بوده بر رمی دیگر و نیز قول به وجوب تقدیم جمره ای که حداقل چهار سنگریزه به آن زده شده، همگی مبنی بر احتیاطند.

اما تمیز دادن بین اداء و قضا در قصد حاجی هر چند در روایات مورد تصریح واقع نشده ولی به آسانی استفاده می شود؛ زیرا روشن است که وقتی قضا را به هنگام صبح و أدا را به هنگام زوال خورشید انجام می دهد مسلماً با قصد و نیت همراه است.

المسألة السابعة: لو رمى‌ على‌ خلاف الترتيب وتذكّر في يوم آخر، أعاد حتّى‌ يحصل الترتيب، ثمّ يأتي بوظيفة اليوم الحاضر.[3]

دلیل بر حکم این مسئله، صحیحه معاویة بن عمار از امام صادق علیه السلام است که در مسئله قبل گذشت.

وعنه، عن أبيه، وعن محمد بن إسماعيل، عن الفضل، عن صفوان، عن معاوية بن عمار، عن أبي عبد الله عليه السلام (في حديث) قال: قلت: الرجل ينكس في رمي الجمار فيبدأ بجمرة العقبة ثم الوسطى ثم العظمى، قال: يعود فيرمى الوسطى ثم يرمي جمرة العقبة، وإن كان من الغد. أقول: وتقدم ما يدل على ذلك، ويأتي ما يدل عليه.[4]

آنجا که امام علیه السلام فرمودند: " يعود فيرمى الوسطى ثم يرمي جمرة العقبة، وإن كان من الغد " فلذا این مسئله از فروعات مسئله قبلی است که شاید به دلیل ورود نص، آن را اعاده کردند.