درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ موسوی

موضوع: المسألة الثامنة

المسألة الثامنة: لو نسي رمي الجمار الثلاث ودخل مكّة، فإن تذكّر في أيّام التشريق يجب الرجوع مع التمكّن، والاستنابة مع عدمه، ولو تذكّر بعدها أو أخّر عمداً إلى‌ بعدها، فالأحوط الجمع بين ما ذكر والقضاء في العام القابل- في الأيّام التي فات منه- إمّا بنفسه أو بنائبه، ولو نسي رمي الجمار الثلاث حتّى‌ خرج من مكّة، فالأحوط القضاء في العام القابل ولو بالاستنابة، وحكم نسيان البعض في جميع ما تقدّم كنسيان الكلّ، بل حكمُ من أتى‌ بأقلّ من سبع حصيات في الجمرات الثلاث أو بعضها، حكمُ نسيان الكلّ على الأحوط.[1]

این مسئله مشتمل بر بیان پنج فرع است و تفاوت آن با مسئله 6 در این است که حاجی در آن مسئله با فراموش کردن رمی در حالی که هنوز در مناست مواجه شده ولی در این مسئله پس از خروج از منا (خواه در مسیر باشد یا در مکه و یا از مکه خارج شده باشد) با فراموش کردن رمی مواجه شده است.

فرع اول: لو نسي رمي الجمار الثلاث ودخل مكّة، فإن تذكّر في أيّام التشريق يجب الرجوع مع التمكّن، والاستنابة مع عدمه...

در صورتی که کتذکر نسیان رمی جمرات در ایام تشریق باشد در حالی که در مکه است، در صورت تمکن از رجوع به منا، خودش بر می گردد و رمیهای فراموش شده را به ترتیبی که قبلا گذشت انجام می دهد و در صورت عدم تمکن از رجوع به منا، برای انجام رمیهای فراموش شده نائب می گیرد.

قبل از بررسی روایات وارده در این مورد، جایگاه مسئله را در کلمان اصحاب به نظاره می نشینیم:

شیخ ره فرموده است: ومن نسي رمي الجمار إلى أن أتى مكة، عاد إلى منى، ورماها، وليس عليه شئ. وحكم المرأة في جميع ما ذكرناه حكم الرجل سواء.[2]

البته ایشان کلامشان مطلق است و فرقی بین تذکر قبل از گذشتن ایام تشریق و بعد از آن نگذشته است. ولی ظاهر کلام ایشان ره در کتاب "الخلاف" این است که رجوع به منا اختصاص به صورتی دارد که در ایام تشریق متذکر شود و در صورتی که ایام تشریق سپری شده باشد لازم نیست به منا برگردد خواه در مکه باشد و خواه در طریق آنجا که می فرماید: إذا أخر الرمي حتى يمضي أيام الرمي، وجب عليه أن يرميها في العام المقبل، إما بنفسه أو يأمر من يرمي عنه، و لا يلزمه الهدي، و يحل إذا أتى بطواف الزيارة و السعي و طواف النساء.[3]

علامه ره نیز در قواعد همین قول را اختیار کرده و می فرماید: لو نسي الرمي حتى دخل مكة رجع فرمى، فإن فات زمانه فلا شئ، ويعيد في القابل أو يستنيب إن لم يحج.[4]

محقق ره در شرائع می فرماید: و لو نسي رمي الجمار حتى دخل مكة رجع و رمى- فإن خرج من مكة لم يكن عليه شي‌ء إذا انقضى زمان الرمي[5] .

قیدی که در ذیل فرمایش ایشان وارد شده (إذا انقضى زمان الرمي) دارای دو احتمال است:

    • محتمل است فقط قید جمله اخیره (فإن خرج من مكة) باشد و در نتیجه مادامی که در مکه است رجوع واجب بود مطلقاً.

    • محتمل است این قید به هر دو جمله ارتباط داشته باشد که نتیجه اش همان فرمایش شیخ ره خواهد بود که وجوب رجوع به منی مقید به عدم انقضاء ایام رمی که همان ایام تشریق است، خواهد بود.

صاحب جواهر ره در تفسیر کلام محقق ره احتمال دوم را اختیار کرده و می فرماید: أن إطلاق المصنف منزل على قوله متصلا بما سمعت :وإن خرج من مكة لم يكن عليه شي‌ء إذا انقضى زمان الرمي[6] ، ایشان در ادامه، تقیید به عدم انقضاء ایام تشریق را از کتابهاب التهذیب، الخلاف، الکافی، الغنیه، السرائر، الاصباح و القواعد حکایت کرده بلکه از کتاب الغنیه اجماع بر این تقیید را حکایت می کند.