درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ موسوی

موضوع: المسألة الحادیة عشرة

المسألة الحادیة عشرة: لو شكّ بعد مضيّ اليوم في إتيان وظيفته لايعتني به، ولو شكّ بعد الدخول في رمي الجمرة المتأخّرة في إتيان المتقدّمة أو صحّتها، لايعتني به، كما لو شكّ بعد الفراغ أو التجاوز في صحّة ما أتى‌ بنى‌ على الصحّة، ولو شكّ في العدد واحتمل النقصان قبل الدخول في رمي الجمرة المتأخّرة يجب الإتيان ليحرز السبع حتّى‌ مع الانصراف والاشتغال بأمر آخر على الأحوط، ولو شكّ بعد الدخول‌ في المتأخّرة في عدد المتقدّمة فإن أحرز رمي أربع حصيات وشكّ في البقيّة يتمّها على الأحوط، بل وكذا لو شكّ في ذلك بعد إتيان وظيفة المتأخّرة، ولو شكّ في أنّه أتى‌ بالأربع أو أقلّ بنى‌ على‌ إتيان الأربع وأتى‌ بالبقيّة. [1]

در این مسئله ۷ فرع مطرح شده است که به ترتیب کتاب تحریرالوسیله موردبحث قرار می‌دهیم:

فرع اول: لو شكّ بعد مضيّ اليوم في إتيان وظيفته لايعتني به...

وجه عدم اعتناء به شک در این صورت روشن است؛ زیرا چنین شکی بعد از خروج وقت است که در باب نماز و حج به چنین شکی اعتنا نمی‌شود.

فرع دوم: ولو شكّ بعد الدخول في رمي الجمرة المتأخّرة في إتيان المتقدّمة أو صحّتها، لايعتني به...

هر چند در این فرع، حکم به عدم اعتنا به دو شک (شک در وجود - شک در صحت) پس از دخول در رمی جمره بعدی است؛ ولی روشن است که دلیل عدم اعتنا به شک، قاعده فراغ که اعم از شک فراغ است، می‌باشد.

فرع سوم: كما لو شكّ بعد الفراغ أو التجاوز في صحّة ما أتى‌ بنى‌ على الصحّة...

درصورتی‌که صحت انجام رمی یک جمره پس از فراغ از رمی آن و یا بس از ورود در رمی جمره بعدی، مورد شک قرار گیرد به دلیل جریان قاعده فراغ حکم به صحت آن رمی می‌شود، (البته امام راحل ره در فرع بعدی که در مورد شک در اتیان رمی است، فتوی به احتیاط داده و حال‌آنکه مثل این فرع از موارد قاعده فراغ است) و به آن خواهیم پرداخت.

فرع چهارم: ولو شكّ في العدد واحتمل النقصان قبل الدخول في رمي الجمرة المتأخّرة يجب الإتيان ليحرز السبع حتّى‌ مع الانصراف والاشتغال بأمر آخر على الأحوط...

در این فرع حضرت امام خمینی ره در هر دو حال، (۱. بعد از فراغ از جمره قبل به کار دیگری غیر از رمی جمره بعدی مشغول شود مثل صحبت با همراهان و... بعد از فراغ از جمره قبل به کار دیگری مشغول نشود) رجوع به جمره قبل و رمی آن تا احراز عدد هفت را احتیاط واجب قرار دادند.

حال سؤال این است که بین فرع سوم و چهارم چه فرقی است؟ درحالی‌که در هر دو مورد، شک قبل از دخول در جمره بعدی و بعد از فراغ از رمی جمره قبلی و فقط شک در فرع سوم به صحت و در فرع چهارم به اتیان برمی‌گردد.

فرع پنجم: ولو شكّ بعد الدخول‌ في المتأخّرة في عدد المتقدّمة فإن أحرز رمي أربع حصيات وشكّ في البقيّة يتمّها على الأحوط...

درصورتی‌که بعد از دخول در جمره بعدی و قبل از اکمال آن در تعداد سنگریزه‌هائی که به جمره قبلی پرتاب کرده شک کردیم درحالی‌که رمی چهار سنگ‌ریزه احراز شده (باتوجه‌به اینکه در این صورت، جائز است آن را رها کرده و بعدی انجام شود) بنا بر احتیاط، واجب است برگشته و بقیه را رمی کنیم؛ زیرا هنوز محل پرتاب سه سنگ‌ریزه هنوز باقی است چرا که از نظر شارع با رمز چهار سنگ‌ریزه ترتیب حاصل شده و دخول در رمی جمره بعدی جائز است، و به دلیل وجود اذن شارع، به‌قدر متیقن اخذ می‌شود که همان صحّت رمی جمره قبلی به مقداری است که دخول در جمره بعدی جائز باشد به‌طوری‌که اکمال آن لازم است فلذا عود، لازم است.

فرع ششم: بل وكذا لو شكّ في ذلك بعد إتيان وظيفة المتأخّرة...

شک در این جا همان شک در فرع پنجم است منتهی پس از اکمال رمی جمره بعدی، شک می‌کند که آیا بقیه را انجام داده است یا نه؟

باتوجه‌به بقا محل، واجب است برگردد و نمی‌تواند حکم به صحت مطلق بکند.

فرع هفتم: ولو شكّ في أنّه أتى‌ بالأربع أو أقلّ بنى‌ على‌ إتيان الأربع وأتى‌ بالبقيّة.

درصورتی‌که بعد از دخول در جمره بعدی یا بعد از فراغ از آن شک کند که آیا پس از رمی چهار سنگ‌ریزه به جمره قبلی وارد جمره بعدی شده تا برگردد و بقیه را انجام دهد یا کمتر از چهار سنگ‌ریزه زده و رمی جمره بعدی باطل است، باتوجه‌به این که چنین شکی نسبت به جمره قبلی، شک بعد از محل به‌حساب می‌آید بنا بر صحت گذاشته می‌شود که با بناگذاری بر ۴ حاصل می‌شود فلذا لازم است برگشته و بقیه را رمی کند و نیازی به اعاده جمره قبلی نیست، اما نسبت به جمره بعدی، اگر شک قبل از فراغ باشد کاملش می‌کند؛ ولی اگر بعد از فرغ باشد اعاده لازم نیست.