درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ موسوی

موضوع: المسألة الثانیة عشرة

المسألة الثانیة عشرة: لو تيقّن بعد مضيّ اليوم بعدم إتيان واحد من الجمار الثلاث، جاز الاكتفاء بقضاء الجمرة العقبة، والأحوط قضاء الجميع. ولو تيقّن بعد رمي الجمار الثلاث بنقصان الثلاث فما دون عن أحدها، يجب إتيان ما يحتمل النقصان والرمي بكلّ واحد من الثلاث. ولو تيقّن في الفرض بنقصان أحدها عن أربع، لايبعد جواز الاكتفاء برمي الجمرة العقبة وتتميم ما نقص، والأحوط الإتيان بتمام الوظيفة في الجمرة العقبة، وأحوط منه استئناف العمل في جميعها.[1]

فرع اول:

اولین فرع از سه فرعی که در این مسئله مطرح شده در موردی است که بعد از تمام شدن روز، یقین به عدم اتیان یکی از جمرات سه گانه پیدا کند، در این صورت، احوط آن است که همه جمرات را قضا کند همان‌گونه که صاحب جواهر ره نیز فرموده است: ولو فاته جمرة وجهل تعينها أعاد على الثلاث مرتبا ، لإمكان كونها الأولى فتبطل الأخيرتان[2] .

در عین حال ممکن است به قضا کردن جمره عقبه اکتفا شود (همان‌گونه که حضرت امام خمینی ره فرمودند)؛ زیرا علم اجمالی دراین فرض، منحل شده است چرا که علم تفصیلی به بطلان رمی جمره عقبه دارد (یا به جهت اینکه اصلاً آن را رمی نکرده و یا به جهت اینکه چون آن را قبل از یکی از دو جمره اول انجام داده است ترتیب، مراعات نشده) و شک فقط در وجوب رمی بقیه است و روشن است که با انحلال علم اجمالی به علم تفصیلی و شک بدوی، برائت در مورد مشکوک جاری می شود.

فرع دوم: ولو تيقّن بعد رمي الجمار الثلاث بنقصان الثلاث فما دون عن أحدها، يجب إتيان ما يحتمل النقصان والرمي بكلّ واحد من الثلاث.

در صورتی که بعد از رمی جمرات سه گانه یقین پیدا کند یقین پیدا کند که سه سنگریزه یا کمتر به یکی از جمرات نزده است مقتضای علم اجمالی این است که به هر یک از سه جمره، همان تعدادی را که احتمال نقصانش را می دهد، رمی کند.

صاحب جواهر ره در این رابطه می فرماید: ولو فاته دون الأربع من جمرة وجهل تعينها كرره على الثلاث ولا يجب الترتيب[3] .

روشن است که در این فرع در مقام احراز صحت در جمیع جمرات نیستیم؛ زیرا شک در وجوب إکمال یکی از جمرات که مردد بین جمرات سه گانه است می باشد، لذا مقتضای اشتغال این است که به هر سه رمی شود و از آنجا که احتمال فساد در یکی از جمرات وجود ندارد نوبت به جریان اصالةالصحة نمی رسد.

فرع سوم: ولو تيقّن في الفرض بنقصان أحدها عن أربع، لايبعد جواز الاكتفاء برمي الجمرة العقبة وتتميم ما نقص، والأحوط الإتيان بتمام الوظيفة في الجمرة العقبة، وأحوط منه استئناف العمل في جميعها.

فرع سوم از مسئله دوازدهم در مورد این است که اگر در سابق یقین به نقصان یکی از جمرات سه گانه از 4 سنگریزه باشد.

صاحب جواهر ره در این رابطه می فرماید: ولو فاته دون الأربع من جمرة وجهل تعينها[4] .

حضرت امام خمینی ره در این فرض، سه وجه را ذکر کرده:

    1. جواز اکتفاء به تتمیم جمره عقبه، اما به نظر می رسد که این وجه، قابل التزام نیست؛ زیرا علم داریم که با انقضاء روز دخول شب، جمره ای که کمتر از چهار تا زده باطل است، و به دلیل عدم حصول توالی چنین تتمیمی فائده ندارد، مگر اینکه این فرض را قبل از سپری شدن روز در نظر بگیریم که در این صورت می توان به رمی جمره عقبه اکتفاء نموده و یا نفص را تتمیم نمود؛ زیرا تتمیم به هر حال لازم است.

    2. اتیان تمام وظیفه در جمره عقبه علم اجمالی است؛ زیرا علم تفصیلی داریم که حتی اگر هفت سنگریزه هم به آن زده شود باطل است یا به جهت نقصان و یا به جهت فقدان ترتیب به جهت اینکه یکی از دو جمره قبلی ناقص مانده، لذا با وجود علم تفصیلی به بطلان رمی جمره عقبه و شک در بطلان رمی دو جمره قبلی، نسبت به آن دو جمره اصالةالصحة جاری می شود.

    3. استیناف رمی در هر سه جمره، که مقتضای احتیاط است همانگونه که مختار صاحب جواهر ره نیز همین است.

المسألة الثالثة عشرة: لو تيقّن- بعد مُضيّ الأيّام الثلاثة- بعدم الرمي في يوم من غير العلم بعينه، يجب قضاء رمي تمام الأيّام مع مراعاة الترتيب، وإن احتمل جواز الاكتفاء بقضاء وظيفة آخر الأيّام.[5]

وجه قول به قضای رمی همه روزها با مراعات ترتیب، وجود علم اجمالیی است که مقتضی احتیاط است در عین حال که هر روزی اعم از اداء یا قضاء نیازمند نیت خاص به خود است مثل اینکه قضای رمی جمرات روز یازدهم نیازمند نیّت خاص آن روز است و همین طور قضای روز دوازدهم، بنابراین مقتضای احتیاط، وجوب قضای رمی همه روزهاست، و ما نحن فیه همانند علم به فراموش کردن یکی از دو نمازظهر یا عصر نیست که اکتفاء به خواندن نمازی که مردد بین آن دوست، جائز است و همین طور است در صورتی که علم به وجوب اتیان یک نماز چهار رکعتی که مردد بین قضا و اداست، حاصل شود.

اما این که حضرت امام راحل ره در متن، جواز اکتفاء به قضای وظیفه روز آخر را محتمل دانست به این خاطر است که علم تفصیلی به بطلان آن حاصل است؛ زیرا اجمالاً معلوم است که یا وظیفه روز آخر به دلیل عدم تحقیق، باطل است و یا به دلیل فقدان ترتیبی که در اینجا معتبر است.

لازم به ذکر است که همان‌گونه که قبلاً گذشت دلیل روشنی بر اعتبار این نحو از ترتیب وجود ندارد و قول به ترتیب در اینجا، بنابر احتیاط است، لذا می گوئیم: لازم است علم اجمالی رعایت شود که لازمه اش قضا کردم رمی همه روزها با مراعات ترتیب است