درس خارج اصول استاد سید محمد واعظ‌موسوی
1401/03/01
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: المطلق و المقيد/تعريف المطلق /جمع محلّی به ال
جمع محلّی به "ال": شکی نیست گه جمع محلّی به "ال" مانند " العلماء " بر عموم و استغراق دلالت می‌کند امّا چگونگی این دلالت مورد اختلاف واقع شده و سه احتمال در این رابطه وجود دارد که لازم است مورد بررسی قرار دهیم:
احتمال اول: واضع الفاظ عربی همانگونه که کلمه" کل " را برای دلالت بر عموم وضع کرده است "ال" داخل بر صیغه جمع را نیز برای دلالت بر عموم وضع کرده است؛ بنابراین در مورد جمع محلّی به " ال " مسئله تعریف مطرح نیست و اگر هم باشد صرفاً لفظی است و ربطی به معنا ندارد.
احتمال دوم: مشهور علمای ادبیات عرب معتقدند که این " ال " نیز بر تعریف و تعیین مدخول خود، یعنی صیغه جمع که مدخول "ال " قرار گرفته، دلالت می‌کند و مراد از تعریف در اینجا عبارت است از تعیین آخرین مزتبه شمول جمع (استغراق یا استیعاب جمیع افراد ) است چرا که لفظ جمع بدون "ال" (رجال، علماء، طلاب و...) بر مجموعه افارد دلالت می‌کند و مجموعه افراد دارای مراتب متعددی است و از اقل مراتب جمع که سه نفر است تا عالی‌ترین مرتبه آن که جمیع افارد است، را شامل شود (کما اینکه بین پائین‌ترین مرتبه و بالاتررین مرتبه جمع نیز به تعداد هر فردی مرتبه‌ای درست می‌شود؛ بنابراین خود جمع بر مرتبه خاصی دلالت نمی‌کند و دارای ابهام است و با دخول " ال " مرتبه خاصی از مراتب جمع (جمیع افراد) تعین پیدا می‌کنئ فلذا " ال " در این مورد مفید تعریف و تعیین بوده و مفید معنا است.
اشکال آخوند ره بر این احتمال: ایشان می‌فرماید: درست است که جمع محلّی به " ال" مفید عموم است، ولی این مدّعا، نظریه مشهور را تایید نمی‌کند؛ زیرا همانگونه که متذکر شدید، جمع دارای مراتب است ولی با آمدن " ال " همانطور که امکان دارد، تمام افراد متعیّن شود همچنین ممکن است اقل مراتب تعیّن پیدا کند ( بلکه قدر متیقن بودن اقل مراتب، این احتمال را تقویت می‌کند) لذا شاید بر اقل مراتب حمل شود نه استغراق .
پاسخ از اشکال آخوند ره: تعیّنی که در ناحیه استغراق و أعلی المراتب مطرح است تعیّن روشن و واضحی است و ابهامی در آن وجود ندارد امآ تعینی که در ناحیه اقل جمع مطرح است ابهام است دارد؛ زیرا هر چند اقل مراتب از نظر عدد، مشخص است ولی از نظر واقعیت و افراد مشخص نیست درست مثل اینکه مولا در همان ابتداء بفرماید: اکرم ثلاثة من العماء که با وجود تعیّن از نظر عدد، به لحاظ واقعیت غیرمتعین است چرا که لفظ "ثلاثة" اسم نکرده است و در باب نکره نمی‌توان مسئله " تعین " را مطرح نمود بطوری که برای امتثال امر مولا، مکلف دارای اختیار است و هر سه نفری را خواست می‌تواند اکرام کند و این، معنای ابهام و عدم تعین است امّا در جمیع مراتب، هیچ ابهامی، وجود ندارد همانگونه که محقق خوئی ره در این رابطه می‌فرماید: هذه المرتبة أی اقل مرتبة الجمع ایضاً لاتعیّن لها فی الخارج و ان کان لها تعیّن بحسب مقام الارادة فان الثلالة التی هی اقل مراتب الجمع تصدق فی الخارج علی الافراد و الکثیرة و لها مصادیق متعددة فیه کهذه الثلالة و تلک و هکذا.
احتمال سوم: با توجه به اینکه این عنوان به صورت " جمع محلی به ال " مطرح است گویا اصالت را برای جمع قرار داده‌اند و مدخول "ال " قرار گرفتن را به عنوان قیدی برای آن دانسته‌اند، بنابراین مراد این است که واضع، همان طور که برای جمع ( از جهت اقل و اکثر ) وضعی دارد برای خصوص " جمع به ال " نیز وضع جداگانه‌ای دارد و آن را برای دلالت بر عموم، استیعاب = استغراق وضع کرده است یعنی، دلالت بر عموم استناد به تعریف ندارد بلکه مستقیماً در رابطه با وضع است.
محقق خوئی ره در مورد این احتمال می‌فرماید:
و أما احتمال وضع المجموع من حيث المجموع للدلالة على ذلك زائداً على وضع كلمة (اللام) و مدخولها فهو بعيد جداً، ضرورة ان الدال على إرادة هذه المرتبة انما هو دلالة كلمة (اللام) على التعريف و التعيين نظراً إلى انه لا تعين في الخارج الا لخصوص هذه المرتبة، و كذا احتمال وضع كلمة (اللام) للدلالة على العموم و الاستغراق ابتداء بعيد جداً، لما عرفت من انها لم توضع الا للدلالة على التعريف و التعيين.[1]
نتیجه: جمع محلّی به " ال" از الفاظ عموم است نه اطلاق و برای دلالت بر جمیع افراد مدخول " ال " به نحو عموم استغراقی وضع شده است و صرفاً چون این شبهه وجود دارد که استغراق در اینجا تعریف باشد لذا در بحث از مصادیق مطلق، مطرح شده است و گرنه مصداق مطلق نیست.
