درس خارج اصول استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: الأمارات/حجية ظواهر الألفاظ /دلیل پنجم حجیت ظواهر کتاب/دلیل ششم

دلیل پنجم حجیت ظواهر کتاب:

روایتی وارد شده که مضمون آنها عدم لزوم وفای به شرط مخالف کتاب الله است مثل اینکه در صحیحه عبدالله بن سنان از امام صادق علیه السلام " مَن اشترط شرطاً مخالفاً لکتاب الله فلایجوز له و لایجوز علی الذی اشترط علیه، و المسلمون عند شروطهم مما وافق کتاب الله عزوجلّ".

بدیهی است که تشخیص مخالفت شرط با کتاب الله به عهده کسانی است که از ظواهر کتاب استفاده می کنند و این معنا متوفق بر حجیت ظواهر کتاب است.

دلیل ششم حجیت ظواهر کتاب:

در مواردی زیادی (خصوصا بیان احکام) ائمه علیه السلام برای تایید کلام خویش به آیات قرآن استدلال کرده اند و می دانیم که استدلال به آیات قرآن غیر از تفسیر آن است؛ چرا که تفسیر قرآن، هرچند مخالف با ظاهر قرآن باشد برای کسانی که اعتقاد به امامت ائمه علیه السلام دارد حجت است، ولی استدلال به آیه قرآن که قالبا در مقابل علمای اهل سنت صورت گرفته منوط به موافقت با ظاهر آیه است و اگر بر خلاف ظاهر آیه باشد مورد قبول مخالفین واقع نخواهد شد.

اینگونه از استدلالها دلیل بر حجیا ظاهر قرآن هستند و امام علیه السلام در صدد تفهیم این مطلب به مخالف است که "این حکمی که من بیان کردم از قرآن قابل استفاده است و اگر شما نیز توجه می کردید همین حکم را استفاده می کردید ولی به دلیل عدم توجه، آن را دریافت نکرده اید" کما اینکه این قبیل استدلالها در مقام تعلیل کیفیت استفاده احکام شرعی از قرآن کریم، در پاسخ به سؤالات اصحاب ائمه علیه السلام نیز مورد استفاده قرار گرفته است.

مثل اینکه زراره از امام باقر علیه السلام در رابطه با دلیل اینکه مسح به بعض سر بعض پاهاست سؤال می کنند و آن حضرت علیه السلام می فرمایند: محمد بن علي بن الحسين بإسناده، عن زرارة قال: قلت لأبي جعفر عليه السلام: ألا تخبرني من أين علمت وقلت: أن المسح ببعض الرأس وبعض الرجلين؟ فضحك فقال: يا زرارة قاله رسول الله صلى الله عليه وآله، ونزل به الكتاب من الله عز وجل، لان الله عز وجل قال (يقول يب خ) فاغسلوا وجوهكم، فعرفنا أن الوجه كله ينبغي أن يغسل ثم قال: " و أيديكم إلى المرافق " فوصل اليدين إلى المرفقين بالوجه فعرفنا أنه ينبغي لهما أن يغسلا إلى المرفقين، ثم فصل بين الكلام فقال " وامسحوا برؤوسكم " فعرفنا حين قال: " برؤوسكم " أن المسح ببعض الرأس لمكان الباء، ثم وصل الرجلين بالرأس كما وصل اليدين بالوجه فقال " وأرجلكم إلى الكعبين " فعرفنا حين وصلهما (وصلها خ) بالرأس أن المسح على بعضهما (بعضها خ)، ثم فسر ذلك رسول الله صلى الله عليه وآله للناس فضيعوه[1] .

روشن است که امام علیه السلام نمی خواهد به زراره بفرماید " این معنا در مورد "باء" متعدی است" بلکه در صدد تفهیم این مطلب است که اگر در آیه دقت می کردی می توانستی این معنا را استفاده کنی چون "باء" ظهور در تبعیض دارد.

این استدلال کاشف از مسلم بودن حجیت ظواهر کتاب نزد امام علیه السلام و اصحاب است.