درس خارج اصول استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: الأمارات/الإجماع المنقول بخبر الواحد /پنجمین اماره از امارات ظنیه: خبر واحد

پنجمین اماره از امارات ظنیه: خبر واحد

یکی از مهمترین مسائلی که در علم اصول مورد بحث قرار می گیرد مسئله حجیت خبر واحد است؛ زیرا مستند حکم بسیاری از مسائل فقهی از روایاتی که به نحو خبر واحد وارد شده اند استفاده می شود نا از کتاب با سنت متواتره یا اجماع مقبول.

قبل از بحث از حجیت خبر واحد (منجّز بودن در صورت اصابت به واقع و معذّر بودن در صورت خطاء) چند مطلب را متذکر می شویم:

    1. خبر واحدی در اینجا مورد بحث است که محفوف به قرائن مفید علم نباشد؛ زیرا در مباحث قطع روشن شده است که قطع از هر طریقی حاصل شود دارای حجیت ذاتی است و جای نقض و ابرام نیست.

    2. خبر در یک تقسیم بر دو قسم (متواتر – واحد) تقسیم می شود:

خبر متواتر: خبری است که تعداد مخبرین آن در هر طبقه به حدی است که توافق آنخا بر کذب محال بوده و مفید علم است؛ بنابراین حجیت آن جای تردید نیست و موضوعاً از بحث "حجیت امارات ظنیه" خارج است.

خبر واحد: خبری است که به حدّ تواتر نرسیده باشد منتهی اگر تعداد مخبرین در هر طبقه، سه نفر یا بیشتر باشد و به حد تواتر نرسد خبر مستفیض می گویند و چون مراد از "خبر واحد" در این بحث در مقابل خبر متواتر است بنابراین خبر مستفیض به عنوان قسمی از خبر واحد بوده و در محل بحث داخل است.

    3. جماعتی از اخباریها در ارتباط با کتب اربعه –یا بعضی از کتب اربعه- به قطعی الصدور بودن اخبار آنها معتقدند مثل اینکه در مورد کتاب شریف "کافی" معتقدند که جمله معروف "الکافی کافٍ لشیعتنا" از ناحیه مقسه صادر شده و از این جمله، قطعی الصدور بودن روایات کافی را برداشت کرده اند و حال آنکه مراد از چنین جمله ای این است که: چون در آن زمان کتاب روائی جامعی به جامعیت کافی وجود نداشت، اگر فقیهی این کتاب را در اختیار داشت منبع کاملی برای استنباط در اختیارش بوده نه اینکه همه روایات آن قطعی الصدور باشد.

همچنین احمدبن حنبل در بین علمای اهل سنت که صاحب مسند معروف است مدعی بوده که روایاتی که از طریق روایت عامه در صحاح قبل از او یا در مسند خود جمع آوری شده اند قطعی الصدور هستند.

ما در مسئله حجیت خبر واحد کاری به این مبنا (مبنای جماعتی از اخباریها و احمدبن حنبل از اهل سنت) نداریم بلکه بر اساس مبنای مشهور بین علمای شیعه و سنس که روایات هیچ کدام از جوامع اربعه شیعه یا صحاح ستّه اهل سنت را قطعی الصدور نمی دانند، بحث می کنیم.

    4. ملاک اصولی بودن بحث از خبر واحد:

لازم است قبل از ورود در اصل بحث (حجیت خبر واحد) این مطلب روشن شود که ایا مسئله حجیت خبر واحد از مسائل اصلی علم اصول است؟ یا از مباحث علم دیگر (علم حدیث، علم رجال، علم فقه، علم کلام و...) بوده و به مناسبت در این علم مطرح شده است؟

قبل از پاسخ به این سؤال لازم است بر ضابطه اصولی بودن مسئله نگاهی بیاندازیم:

مسئله اصولی، مسئله ای است که نتیجه آن در طریق استنباط حکم شرعی فرعی کلی واقع شود و کبرای کلی قیاس استنباط قرار بگیرد و به انضمام صغری، یک حکم شرعی کلی را نتیجه دهد، مثل حجیت ظواهر که وقتی پس ار بحث و بررسی به این نتیجه رسیدیم که هر ظاهری حجیت است آنگاه این نتیجه را کبری قرار داده صغریات مختلفی را به آن ضمیمه کرده و مثلا می گوئیم: فعل امر ظهور در وجوب دارد (صغری) و هر ظاهری حجت است (کبری) و از ضمیمه کردن آن دو جمله به این نتیجه می رسیدیم که ظهور امر در وجوب حجت است با این نتیجه کلی حکم موضوعاتی مانند: نماز، زکات و جهاد و... را از خطاباتی مانند: أقیموا الصلوة، آتوا الزکاة و جاهدوا فی سبیل الله و... استنباط کرده و در رساله عملیه می نویسیم: نماز واجب است، زکات واجب است، جهاد واجب است و... این احکام، یک سلسله احکام کلی هستند که از مباحث اصولی استنتاج می شوند.

حال آیا در مسئله حجیت خبر واحد، چنین ضابطه ای وجود دارد تا به عنوان یک مسئله اصلی مورد بحث واقع شود یا نه؟ در این رابطه، انظار متعددی وجود دارد که لازم است هرکدام از آنها را مورد بررسی جداگانه قرار دهیم تا مطلب روشن شود.