درس خارج اصول استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: الأمارات/الإجماع المنقول بخبر الواحد /دلیل دوم منکرین حجیت خبر واحد

دلیل دوم منکرین حجیت خبر واحد:

روایات طوائف مختلفی بر عدم حجیت خبر واحد دلالت می کنند: (وسائل الشیعه، ابواب صفات القاضی، باب9)

    1. روایاتی که بر عدم جواز اخذ به خبر، مگر در صورتی که موافق کتاب الله و سنت حضرت پیامبر صل الله علیه و آله وسلم باشد، دلالت دارند.

    2. روایاتی که بر عدم جواز اخذ به خبر، مگر در صورتی که یک یا دو شاهد از کتاب الله داشته باشد، دلالت دارند.

    3. روایاتی که بر عدم جواز اخذ به خبر، ممخالف کتاب الله باشد، دلالت دارند.

    4. و... .

حال از مجموع این روایات استفاده می شود که خود خبر واحد موضوعیتی ندارد و از اعتبار و ارزش برخوردار نیست مگر اینکه شاهد و قرینه ای در کنار آن باشد تا قطعی شود و حجیت پیدا کند وگرنه روایتی که مخالف کتاب و سنت باشد بی ارزش است و تنها روایاتی که موافق کتاب و سنت باشد دارای اعتبار است

پاسخ از استدلال به روایات: این روایاتی که مورد استدلال واقع شده اند، اخبارهای آحاد هستند و برای اثبات عدم حجیت خبر واحد نمی توان به خبر واحد استناد کرد آنگاه معقول نیست که با خبر واحدی که مورد قبول منکرین حجیت نیست و عین متنازع فیه است استدلال شود.

ممکن است در دفاع از منکرین حجیت خبر واحد گفته شود: روایات فوق از طوائف مختلف تشکیل شده اند و دارای تواتر اجمالی هستند و استدلال به آنها مانعی ندارد؛ چرا که تواتر بر 3 قسم است:

    1. تواتر لفظی: الفاظ و عبارات معینی در حد تواتر گزارش شده است مثل حدیث: انما الاعمال بالنیات، یا حدیث غدیر، حدیث ثقلین و...که با همین تعابیر معروف، شیعه و سنّی از رسول اکرم صل الله علیه و اله و سلم نقل کرده اند و این نوع تواتر بالاترین قسم از تواتر است.

    2. تواتر معنوی: خبرهای متعددی که دارای الفاظ و عبارات متعدد هستند وارد شده اند ولی همه آنها بر یک معنا دلالت می کنند و معنای واحد به حدّ توات رنقل شده هر چند الفاظ، معین نیستند، مثل اینکه در باب نماز جمعه چند حدیث با عبارت "إفعل الجمعة" و چند حدیث با عبارت "الجمعةواجبة" و چند حدیث با عبارت "کتب علیکم الجمعة" و... وارد شده که یک مطلب (وجوب نماز جمعه) از همه آنها استفاده می شود.

    3. تواتر اجمالی: خبرهای فراوانی وارد شده که هر چند الفاظ و معنائی آنها متفاوت است ولی علم اجمالی داریم که بعضی از آنها و لااقل یکی از آنها حتماً صادر شده و امکان ندارد که این همه خبرهای متنوع از منابع موثق به دست ما برسد و همه آنها کذب باشد.

حال با توجه با اینکه الفاظ این روایات مختلفند تواتر لفظی ندارند و چون مفاد این الفاظ سعه و ضیق با هم اختلاف دارند متواتر معنوی نیستند ولی می توان تواتر اجمالی را ادعا کرده و گفت: این همه روایاتی که در منابع حدیثی مثل کتاب "وسائل الشیعه" در رابطه با این موضوع مطرح شده و حداقل یکی از آنها از معصوم علیه السلام شده و همان مقدار کفایت می کند که گفته شود: استناد و منکرین به دلیل قاطع است نه خبر واحد ظنی.

پاسخ اسن است که: ما نیز وجود تواتر اجمالی را به بیانی که گذشت قبول داریم ولی می گوئیم: اثر تواتر اجمالی این است که به قدر متیقن این اخباری که علم به صدور بعضی از آنها داریم اخذ کنیم؛ زیرا زائد به قدر متیقن، مشکوک الصدور است و قدر متیقن از این اخبار این است: "خبری که مخالف کتاب است باید کنار گذاشته شود" چون بعضی از آنها می گفت: "لا یجوز الاخذ بالخبر الا ما وافق کتاب الله" و بعضی می گفت: "لایجوز الاخذ بالخبر الا مایکون فیه شاهداً و شاهدان من کتاب الله" و دسته سوم بر عدم جواز اخذ به خبری که مخالف کتاب الله است، دلالت می کرد و این طائفه از همه طوائف ضیق تر بوده و قدر متیقن است و مطلبی است که قائلین به حجیت خبر واحد نیز آن را قبول دارند.

لازم به ذکر است که منظور از مخالفت با کتاب الله، مخالفت به نحو عموم و خصوص و یا به نحو اطلاق و تقیید نیست؛ زیرا اگر چه عام و خاص و نیز مطلق و مقید در منطق نقیض یکدیگرند ولی در فضای قانونگذاری تناقضی بین آنها وجود ندارد.

إن قلت: با قطع نظر از اعتقاد منکرین حجیت خبر، قائلین به حجیت خبر واحد باید این گونه اخبار را که خبر واحدند، حجت بدانند و لازمه اخذ به این اخبار، عدم حجیت خبر واحد است پس چرا بر خلاف مبنای خود، آنها را طرح می کنند؟

قلت: قائلین به حجیت خبر واحد به این روایات اخذ می کنند ولی با توجه به یک نواخت نبودن آنها بین آنها جمع کرده و قدر متیقن از این روایات را "که خبر مخالف با کتاب الله است" می پذیرند و روشن است که قائلین به حجیت خبر واحد، هر خبری را حجت نمی دانند بلکه خبر واحد را به نحو موجبه جزئیه می دانند که با طرح خبر مخالف با کتاب الله منافاتی ندارد.