درس خارج اصول استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: الأمارات/الإجماع المنقول بخبر الواحد /دلیل سوم منکرین حجیت خبر واحد/دلیل چهارم منکرین حجیت خبر واحد/ادله قائلین به حجیت خبر واحد

دلیل سوم منکرین حجیت خبر واحد: اجماع

سیدمرتضی ره در چند جای کتابش ادعای اجماع کرده و فرموده است: (رسائل سیدمرتضی ره ج1ص24و24، فرائدالاصول ج1ص112)

به اجماع امامیه خبر واحد حجت نیست و بلکه ترقی کرده و این مطلب را از ضروریات فقه شیعه قلمداد کرده و می فرماید: همانطوری که حجت نبودن قیاس و عمل نکردن به آن از ضروریات مذهب شیعه است و همه (خاص و عام) شیعه را به این امور می شناسند.

پاسخ از استدلال به اجماع: سؤال این است که منظور سیدمرتضی ره از اجماع بر عدم حجیت خبر واحد کدام نوع از اجماع است؟

اگر مرادش اجماع محصّل ایت مدعی بدست آوردن اتفاق نظر علمای سیعه در این رابطه است، می گوئیم: هر جند چنین اجماعی ارزشمند است ولی متأسفانه وجود خارجی ندارد و هرگز نمی توان پذیرفت که کسی همه فتاوی را دیده و همه قائل به عدم حجیت خبر واحد بودند.

اگر مرادش اجماع منقول است همانگونه که خود سیدره برای ما نقل می کند، خواهیم گفت که:

اولاً: در باب اجماع گذشت که اجماع منقول حجیت ندارد و حتی قائلین به حجیت خبر واحد میر آن را ارزشمند نمی دانند.

ثانیاً: بر فرض که حجیت اجماع منقول را در موارد دیگر بپذیریم ولی در خصوص مسئله حجیت خبر واحد حجت نیست؛ زیرا بر فرض حجیت، به عنوان اینکه یکی از مصادیق خبر واحد و مشمول حجیت خبر است حجت قرار داده می شود و چیزی که خودش از مصادیق خبر واحد است چگونه می توان آن را برای نفی حجیت خبر واحد دلیل قرار داده و بدان استدلال کرد؟

ثالثاً: این اجماع معارض دارد؛ زیرا شیخ طوسی ره در مقابل سیدمرتضی ره مدعی اجماع بر حجیت خبر واحد است و چه بسا اجماع شیخ طوسی ره بر اجماع سیدمرتضی ره رجحان دارد و در صورت تساوی متعارضین حکم به تساقط می شود.

رابعاً: اجماعی که از سوی سیدمرتضی ره نقل شده، موهون است؛ زیرا مشهور علماء، با آن مخالفت کرده و طرفدار حجیت خبر واحد شده اند و اجماعی که غالب بزرگان با آن مخالفت کرده باشند ارزشی نخواهد داشت.

دلیل چهارم منکرین به خبر واحد: دلیل عقلی

دلیل عقلی مانعین همان دلیلی است که از جانب "ابن قبه" مطرح گردید، ایشان بر امتناع تعبد به ظن اقامع کردند که دلیل او نشان فقط در مورد خبر واحد بود (لو جاز التعبد بخبر الواحد فی الاخبار عن النبی صل الله علیه و آله و سلم لجاز التعبد به فی الإخبار عن الله تعالی و التالی باطل اجماعاً) و در دلیل دوم که شامل هر اماره ظنیه ای از جمله اجماع نیز می شود فرمودند: تعبد به ظن موجب تحلیل حرام و تحریم حلال می شود.

ما در ابتدای بحث از تعبد به ظن، دلیل دوم را تفصیلاً مورد بررسی قرار داده و اثبات کردیم که تالی فاسدی بر تعبد به ظن مترتب نیست و تعبد به ظن نه تنها امکان وقوعی دارد بلکه در مواردی واقع نیز شده است.

نتیجه: همه دلیل های چهارگانه ای که از سوی منکرین حجیت خبر واحد اقامه شد، باطل است و مدعای آنان را اثبات نمی کند.

ادله قائلین به حجیت خبر واحد

دلیل اول: آیات

برای اثبات حجیت خبر واحد به آیاتی از قرآن استدلال شده است که به چگونگی استدلال به 5 آیه اشاره خواهیم کرد:

آیه اول: آیه نبأ

اولین آیه از آیات قرآن که برای حجیت خبر واحد مورد استدلال واقع شده است، آیه نبأ است که می فرماید:

﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِن جَاءكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَأٍ فَتَبَيَّنُوا أَن تُصِيبُوا قَوْمًا بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَى مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِينَ﴾[1]

ای کسانیکه ایمان آوردید، اگر فاسقی برای شما خبری آورد بررسی و تحقیق کنید تا مبادا گروهی را به نادانی آسیب رسانید، آنگاه از کرده خود پشیمان گردید.

مرحوم طبرسی در ارتباط با شأن نزول آیه می فرماید: (مجمع البیان ج3ص132)

رسول خدا صل الله علیه و آله و سلم شخصی به نام ولید بن عقبه را برای جمع آوری زکات به سوی قبیله بنی المصطلق فرستادند وقتی اهل این قبیله از این جریان با خبر شدند به استقبال ولید شتافتند، ولید که در زمان جاهلیت با این قبیله خصومتی داشت تصور کرد برای درگیری با او و قصد کشتنش آمده اند، به همین جهت به جای انجام مأموریت، به مدینه برگشت و خدمت رسول خدا صل الله علیه و آله رسید و عرض کرد قبیله بنی المصطلق از پرداخت زکات امتناع ورزیدند و چون امتناع از پرداخت زکات، نوعی قیام بر ضد حکومت اسلانی تلقی می شود و چه بسا نشانه ارتداد داشت، رسول خدا صل الله علیه و آله تصمیم به حمله به آنها گرفت که این آی شریفه نازل شد.