درس خارج اصول استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: الأمارات/الإجماع المنقول بخبر الواحد /تقریر دوم برای اشکال سوم بر حجیت مطلق ادله خبر واحد

تقریر دوم برای اشکال سوم بر حجیت مطلق ادله خبر واحد:

ادله حجیت خبر واحد، اخباری را شامل می شود که مخبرٌبه آن ها حکم شرعی و یا موضوع برای حکم شرعی باشد و خبرهای دیگر را حتی اگر مخبر در بالاترین درجه عدالت باشد، شامل نمی شود، حال خبری که مخبری مانند زراره آن را به طور مستقیم از معصوم علیه السلام نقل می کند مشکلی مجود ندارد ولی در خبری که پای واسطه در میان باشد –حتی اگریک واسطه هم باشد- جای تمسک به ادله حجیت خبر واحد نخواهد بود، مثلا اگر شیخ طوسی ره بگوید: "حدّثنی المفیدره، قال: حدّثنی الصدوق ره، قال: حدّثنی ابن الولید، قال: حدّثنی الصفار، قال: کتبتُ الی العسکری علیه السلام...".

واضح است که مخبرٌبه در خبر شیخ طوسی ره قول مفید ره است و قول مفید ره حکم شرعی یا موضوع برای حکم شرعی نیست؛ زیرا در روایات ما اثری روی خبر مفید مترتب نشده است، بنابراین ادله حجیت خبر واحد شامل خبر شیخ طوسی ره نمی شود و این مشکل در جمیع سلسه سند-غیر از خبری که صفار از امام علیه السلام نقل می کند- وجود دارد.

در تقریر قبلی که مسئله "انصراف" مطرح بود می توانستیم بپذیریم که اگر واسطه ها کم (مثلا دو یا سه یا چهار نفر) باشند انصراف تحقق ندارد ولی اگر تعداد واسطه ها زیاد باشد –مثلا بیست واسطه در میان باشد- انصراف تحقق دارد ولی در این تقریر فقط یک واسطه هم باشد جائی برای مطرح شدن اشکال وجود دارد و چنین خبری مشمول ادله حجیت خبر واحد نخواهد بود.

پاسخ اشکال: چنین ادعائی (مخبرٌبه در خبر عادل باید حکم شرعی یا موضوع حکم شرعی باشد) در هیچ آیه یا روایاتی وارد نشده است بلکه از آنجا که شارع بما هو شارع، حکیم محض است و کار لغو انجام نمی دهد فلذا لازمه حکمیت این است که مخبرٌبه در خبر عادلی که از سوی شارع حجیت قرار داده می شود با شارع ارتباط داشته باشد بنابراین خبر عادلی از نظر شارع دارای حجیت خواهد بود که مخبرٌبه آن با شارع ارتباط داشته باشد.

بنابراین اگر مخبرٌبه در خبری که شیخ طوسی ره از مفید ره نقل می کند مثلا فوت فلان عالم در فلان سال و یا رخدادی دیگر است که در ارتباط با شارع نیست در اینجا مخبرٌبه شیخ طوسی ره خبر مفید ره است و مخبرٌبه در خبر مفید ره هم خبر صدوق است و مخبرٌبه خبر او فوت فلان عالم در فلان سال است که دخالتی در حکم شرعی ندارد.

اشکال در چنین مواردی وارد است و این گونه خبرها حتی اگر بلاواسطه هم باشد مشمول ادله حجیت خبر واحد نخواهد بود ولی در اخبار اصطلاحی که در فقه مطرح می شوند همه واسطه ها در طریق اثبات قول معصوم علیه السلام نقش ایفاء می کنند بنابراین چون خبر طوسی ره و... در نهایت به قول معصوم علیه السلام منتهی می شود تعبد به آن از لغویت خارج می شود.

به عبارت دیگر: اگر تمام نگاه ما منحصر به خبر طوسی ره باشد و به ادامه آن که خبر مفید است و... کاری نداشته باشیم خبر شیخ ره ارتباطی به شارع ندارد، ولی اگر آن را به عنوان طریقی برای رسیدن به قول معصوم علیه السلام در نظر بگیریم شمول "صدق العادل" نسبت به آن مستلزم لغویت نخواهد بود.