درس خارج اصول استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: الأمارات/الإجماع المنقول بخبر الواحد /مؤید دیگر بر جزم اراده اطلاق إنذار منذرین در آیه نفر

مؤید دیگر بر جزم اراده اطلاق إنذار منذرین در آیه نفر:

مستفاد از ظاهر آیه شریفه "نفر" این است که "وجوب تحذر" بر منذَر در صورتی است که احراز کند که انذار در محدوده اموری است که در آنها تفقه کرده است وگرنه اگر چنین احرازی صورت نگیرد و انذار شونده احتمال دهد که گفتار منذِر از جانب خود اوست و ربطی به تفقه ندارد، وجوب حذر استفاده نخواهد شد و می دانیم که مراد از "احراز مطلبی" همان حصول علم نسبت به آن مطلب است و از سوئی در مسئله حجیت خبر، بحث در مورد خبری است که شنونده احتمال می دهد که مخبر دروغ می گوید و آنچه را به عنوان خبر از معصومین علیهم السلام نقل می کند از جانب خود اوست و ربطی به معصوم علیهم السلام ندارد و مراد از "حجیت خبر" این است که شنونده خبر به احتمال کذب مخبر اعتنا نکند و به خبری که آورده شده است ترتیب اثر داده و بر اساس آن عمل کند

مؤید سوم بر عدم اراده اطلاق:

مرحوم کلینی ره در تدوین جامع روائی "اصول کافی" کتابی را به عنوان "کتاب الحجة" مطرح کرده و در آن، روایات متعددی را ذکر می کند که در عصر حضور (ائمه علیهم السلام) اگر امامی از دنیا برود، وظیفه شیعیان این است که اقدام به شناسائی امام بعدی نمایند و راهکار چگونگی شناسائی امام بعدی را برای مردمی که در شهرهای دور دست زندگی می کنند از زبان معصومین علیهم السلام مطرح نموده است.

یکی از این روایات صحیحه عبدالاعلی از امام صادق علیه السلام است:

قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ الْعَامَّةِ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص قَالَ مَنْ مَاتَ وَ لَيْسَ لَهُ إِمَامٌ مَاتَ مِيتَةً جَاهِلِيَّةً فَقَالَ الْحَقُّ وَ اللَّهِ- قُلْتُ فَإِنَّ إِمَاماً هَلَكَ وَ رَجُلٌ بِخُرَاسَانَ لَا يَعْلَمُ مَنْ وَصِيُّهُ لَمْ يَسَعْهُ ذَلِكَ قَالَ لَا يَسَعُهُ إِنَّ الْإِمَامَ إِذَا هَلَكَ وَقَعَتْ حُجَّةُ وَصِيِّهِ عَلَى مَنْ هُوَ مَعَهُ فِي الْبَلَدِ وَ حَقُّ النَّفْرِ عَلَى مَنْ لَيْسَ بِحَضْرَتِهِ إِذَا بَلَغَهُمْ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ- ﴿فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَ لِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ﴾[1] ‌ قُلْتُ فَنَفَرَ قَوْمٌ فَهَلَكَ بَعْضُهُمْ قَبْلَ أَنْ يَصِلَ فَيَعْلَمَ قَالَ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ وَ عَزَّ يَقُولُ- ﴿وَ مَنْ يَخْرُجْ مِنْ بَيْتِهِ مُهاجِراً إِلَى اللَّهِ وَ رَسُولِهِ‌ ثُمَّ يُدْرِكْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ‌﴾[2] ...[3]

و نیز صحیحه محمد بن مسلم از امام صادق علیه السلام:

قُلْتُ أَ فَيَسَعُ النَّاسَ إِذَا مَاتَ الْعَالِمُ أَلَّا يَعْرِفُوا الَّذِي بَعْدَهُ فَقَالَ أَمَّا أَهْلُ هَذِهِ الْبَلْدَةِ فَلَا يَعْنِي الْمَدِينَةَ وَ أَمَّا غَيْرُهَا مِنَ الْبُلْدَانِ فَبِقَدْرِ مَسِيرِهِمْ إِنَّ اللَّهَ يَقُولُ‌ ﴿وَ ما كانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنْفِرُوا كَافَّةً فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَ لِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ‌﴾[4] ‌ قَالَ قُلْتُ أَ رَأَيْتَ مَنْ مَاتَ فِي ذَلِكَ فَقَالَ هُوَ بِمَنْزِلَةِ مَنْ خَرَجَ‌ ﴿مِنْ بَيْتِهِ مُهاجِراً إِلَى اللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ يُدْرِكْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ‌ ﴾[5] قَالَ قُلْتُ فَإِذَا قَدِمُوا بِأَيِّ شَيْ‌ءٍ يَعْرِفُونَ صَاحِبَهُمْ قَالَ يُعْطَى السَّكِينَةَ وَ الْوَقَارَ وَ الْهَيْبَةَ.

اولین روایت در همین باب (صحیحه یعقوب بن شعیب از امام صادق علیه السلام) نیز بر همین مطلب دلالت می کند.

همانطور که ملاحظه می شود موردِ استشهاد امام علیه السلام به آیه "نفر" در این روایات، مسئله امامت است و مسئله امامت از اصول اعتقادی شیعه است که مانند هر اصل دیگری نمی توان در تحصیل آن به ظن (خبر واحد) اکتفا نمود (به خلاف مسائل فرعی فقهی نظیر وجوب نماز جمعه و...) بلکه قول کسانی که برای شناسائی امام علیه السلام می روند در صورتی حجت است که مفید علم باشد فلذا استشهاد امام علیه السلام به آیه نفر در مسئله امامت مؤید این است که قول مخبرین در صورتی مورد قبول واقع شده و سبب تحذر منذَرین می شود که مفید علم باشد.

نتیجه: استدلال به آیه شریفه "نفر" برای اثبات حجیت خبر واحد، استدلال تامّی نیست.