درس خارج اصول استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: الأمارات/الإجماع المنقول بخبر الواحد /بررسی استدلال به اخبار بر حجیت خبر واحد

بررسی استدلال به اخبار بر حجیت خبر واحد:

در مقام اشکال به چنین استدلالی گفته شده: هر چند تعداد این اخبار زیاد بوده و چندین دسته هستند ولی باز هم خبر واحد بوده و قابل استدلال نیستند؛ زیرا استدلال به این اخبار برای حجیت خبر واحد مستلزم دور است.

بیان دور: حجیت اخباری که مورد استدلال واقع شده اند متوقف بر حجیت مطلق اخبار است تا اینها نیز در ضمن آنها حجت باشند و از طرفی حجیت مطلق اخبار هم وابسته به حجیت این طوائف است؛ زیرا فعلا راه دیگری برای حجیت آنها نیست، پس صحت استدلال به این روایات بر حجیت خبر واحد متوقف بر ثبوت تواتر این اخبار است.

در مقام دفع اشکال و اثبات تواتر این اخبار می گوئیم: تواتر بر سه قسم است:

    1. لفظی

    2. معنوی

    3. اجمالی

    1. تواتر لفطی: عبارت از این است که جماعتی که تبانی آنها بر کذب عادتاً محال است خبری را به یک لفظ نقل کرده باشند، این قسم از تواتر هر چند در بین روایات، بسیار اندک است ولی تواتر در مورد الفاظ قرآن کریم از این قسم تواتر است، و این مطلب در مباحث مربوط به علوم قرآنی مورد بحث قرار گرفته که اثبات قرآنیّت الفاظ و کلمات قرآن، جز از طریق تواتر ممکن نیست به همین جهت اگر یکی از اصحاب رسول اکرم صل الله علیه و آله وسلم به تنهائی یا همراه چند نفر محدود ادعا کند که من شاهد نزول فلان جمله بر حضرتش بودم و بخواهد آن جمله را جزء آیات قرآن قرار دهدو از او پذیرفته نخواهد شد هر چند او در بالاترین درجه وثاقت باشد چون خصوصیات الفاظ نیز جزء مقومات قرآن است و قرآن موجود با تواتر لفظی ثابت شده و ائمه علهم السلام نیز آن را تایید کرده اند.

لازم به ذکر است که هر جا تواتر لفظی ثابت شود تواتر معنوی نیز تحقق خواهد داشت

    2. تواتر معنوی: عبارت از این است که جماعتی که تبانی آنها بر کذب عادتاً محال است، معنا و مضمون خاصی را با اختلاف لفظ و تعبیر نقل کرده باشند.

مانند اخبار فراوانی که با الفاظ و تعابیر متععد جانفشانیهای حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام را در حوادث گوناگون نقل کرده اند و همه آنها مفید معنای واحدی هستند که عبارت از شجاعت است هر چند از نظر الفاظ دارای اتفاق نیستند.

روشن است که حجیت خبر متواتر معنوی در محدوده معناست و به الفاظ سرایت نمی کند.

    3. تواتر اجمالی: عبارت از این است که تعداد زیادی روایات وجود دارند که نه در یک لفظ اتحاد دارند و نه اتحاد معنوی برخوردارند ولی اجمالا می دانیم که احتمال کذب در همه آنها منتفی است و بعضی از آنها از معصوم علیه السلام صادر شده است بدین معنا که روایاتی که به عنوان طوائف چهارگانه مورد ملاحظه قرار گرفت متجاوز از دهها روایت است که نوعاً از طریق صحیح یا حسن یا موثق نقل شده اند و احتمال کذبِ تمامی آنها در حد صفر است و یقیناًبعضی از آنها از معصومین علیهم السلام صادر شده است.

حال می گوئیم: ما نیز قبول داریم که طوائف چهارگانه روایات دارای تواتر لفظی یا تواتر معنوی نیستند ولی مدعی هستیم که این اخبار دارای تواتر اجمالی هستند یعنی یقیناً بعضی از آنها صادر شده اند و همین مقدار برای اثبات مدعی (حجیت خبر واحد) کفایت می کند.

اشکال: بر فرض که ثبوت تواتر اجمالی در طوائف چهارگانه را بپذیریم لازمه اش این است که به قدر متیقن اکتفا کنیم. و قدر متیقنی که تمام این طوائف آن را تبین می کنند خبر واحدی است که راویان آن امامی، ممدوح، موثق و عادل باشند و خود حدیث هم مورد توجه عمل مشهور باشد و مطلق خبرهای عادل یا موثق یا مشهور را شامل نیست و چنین دلیلی (تواتر اجمالی طوائف چهارگانه روایات) أخص از مدعای مشهور است که در صدد اثبات حجیت خبر واحد به نحو مطلق هستند.

پاسخ: همین مقدار برای اثبات مدعای قائلین به حجیت خبر واحد کافی است؛ زیرا آنها در صدد اثبات ایجاب جرئی (ثبوت حجیت خبر واحد به نحو موجبه جزئیه) در مقابل سلب کلی هستند و با تواتر اجمالی این مقدار ثابت شد.