درس خارج اصول استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: الأمارات/الإجماع المنقول بخبر الواحد/وجه پنجم تقریر اجماع بر حجیت خبر واحد

وجه پنجم تقریر اجماع بر حجیت خبر واحد:

فراتر از سیره مستمره ای که بین علمای اسلام بر عمل به خبر واحد وجود دارد، سیره عموم مسلمین اعم از شیعه و سنی و عالم و عامی است که در طول تاریخ به خبر واحد در امور دین و شریعت عمل کرده و می کنند، این سیره در زمان حضرت رسول اکرم صل الله علیه و آله و سلم و نیز در عصر ائمه معصومین علیهم السلام بوده و تا به امروز نیز رائج است به طوری که مسلمانان امروز نیز برای آگاهی از تکالیف دینی و فتاوای مزاجع تقلید به سراغ آحاد روحانیون و مبلغین و مسئله‌گوها رفته و فتوای مرجع را از او دریافت کرده و بدان عمل می کنند یعنی حتی در زمان ما نیز با وجود پیشرفت محیرالعقول وسائل ارتباطی، برای متشرعه این امکان وجود ندارد که همه مسائل مورد ابتلای خود را به طور مستقیم از مرجع تقلید خود سؤال کنند بلکه به رساله عملیه مراجعه کرده و یا از افراد مورد اعتماد – که عالم به فتاوای مراجع هستند – سؤال می کنند روشن است که در عصر حضور ائمه علیهم السلام به جهت نبودن امکانات مسافرت و مشکلات فراوانی که بر سفره های دور مترتب می شد و نیز وجود تقیه و محدودیتهائی که از طرف حکام جور بر ائمه علیهم السلام و پیروانشان تحمیل می شد کمترین امکان برای شرفیابی به محضر معصوم علیه السلام وجود داشت و اکثر مردم برای آگاهی از مسائل شرعی دسترسی به شخص معصوم علیه السلام نداشتند تا بدون واسطه احکام را بدست آوردند و به همین جهت ناچار بودند به روایات اعتماد کنند.

همانگونه که مسلم است چنین سیره ای به عصر معصوم علیه السلام متصل و منتهی می گردد و کاشف قطعی از رضایت اوست و قطعاً از حجیت برخوردار است.

بررسی وجه تقریر اجماع:

هر چند چنین اتفاق عملی از عموم مسلمین غیر قابل انکار است ولی این سؤال مطرح است که آیا سیره مذکور یک سیره شرعی اسلامی است و از اعتقادات دینی سرچشمه می گیرد و مسلمانان به عنوان اینکه متشرع به شریعت اسلام هستند چنین روشی را اتخاذ کرده اند یا یک سیره عقلائی و عرفی است که همه عقلاء (با قطع نظر از باورهای دینی) در شؤون زندگی و امور عادی روزمره به خبر واحدی که مورد اعتماد باشد عمل می کنند و مسلمانان نیز از آن جهت که از عقلاء هستند در امور دنیا و دینشان به خبرهای واحد عمل می کنند؟

لازم است جهت عمل به خبر واحد، احراز شود و ظاهر این است که عمل متشرعه در اخذ به خبر واحد بر امری استقرار یافته که از امور رائج نزد عقلاء بوده است و هیچ دلیلی نداریم که سیره مزبور، شرعی و سرچشمه گرفته از رفتار شارع باشد، بلکه احتمال می دهیم و یا ظن داریم و یا حتی یقین داریم که سیره مزبور از عقل و عقلاء سرچشمه گرفته و مسلمانان نیز از آنجا که بخشی از خردمندان جهانند، در امور مختلف زندگی از جمله در امور دینی چنین سیره ای را دارند. بنابراین، چنین وجهی به مسئله اجماع، ارتباطی ندارد (اجماع در رابطه با امور شرعی است) بلکه سیره عقلاء به عنوان دلیل مستقلی است که ما به عنوان مهمترین دلیل بر حجیت خبر واحد، پس از بررسی دلیل چهارم (دلیل عقل) به طور مستقل مورد بحث قرار خواهیم داد.

مجمل القول فی الاشکال بالاحتجاج بالاجماع العملی من المتشرعه علی العمل بالخبر الواحد فی امورهم الشرعیة، هو ما ذکره المحقق الخراسانی ره من أنه لم بحرز کون اتفاقهم علی العمل بما هم مسلمون بل عملوا علیه بما هم عقلاء و لذلک یأخذون بالخبر الواحد فی غیر الامور الشرعیة أیضاً، و لذلک لا نعمله دلیلاً مستقلاً علی حجیة الخبر الواحد بل نعتقد أنّه یرجع الی الدلیل الآتی أعنی الاستدلال علی حجیة الخبر الواحد بالسیرة العقلاعیة.