درس خارج اصول استاد سید محمد واعظ موسوی

موضوع: الأصول العملية/أصالة البراءة /ادامه بحث در مورد حدیث اطلاق

احتمالات لفظ "نهی" در حدیث اطلاق:

    1. منهی عنه، خود شیء به این غایت اولی‌اش باشد یعنی مثلا اگر شرب تتن به حسب واقع متعلق نهی قرار گرفته باشد، عنوان مطلق بودن که مغنّی به این غایت شده، از بین می رود و شیء مزبور (شرب تتن) مطلق نخواهد بود.

    2. منهی عنه از دائره وسیعی برخوردار باشد به طوری که هم "شیء به عنوان اولی" و هم "شیئ به عنوان مشکوک الحکم" را شامل شود یعنی اگر با نهی شارع در موردی مواجه شدیم ولی دیدیم نهی روی عنوان اولی آن شیء نرفته بلکه شیء با عنوان مشکوک الحکم قرار گرفته است، غایت برای "کل شیء مطلق" تحقق پیدا کرده و شیء مزبور دیگر مطلق نیست بر فرض پذیرش احتمال دوم در لفظ "نهی" اگر ادله ای که اخباریها بر وجوب احتیاط اقامه می کنند از نظر سند و دلالت تمام باشند بر حدیث اطلاق وارد شده و بر آن مقدم می شوند؛ زیرا ادله ای احتیاط داخل در غایت هستند چرا که ادله احتیاط اگر چه خبری را به عنوان اولی محکوم به حکمی نمی کنند ولی آن را به عنوان مشکوک الحکم، مورد برای وجوب احتیاط می دانند و وجوب احتیاط در مورد شیء مشکوک الحرمة، همان نهی از آن شیء است.

شی در صورتی میتوان برای جریان برائت به حدیث "کل شیء مطلق حتی یرد فیه نهی" استدلال نمود که مراد از نهی‌عنه عبارت از شیء با عنوان اولی آن باشد؛ زیرا در این صورت است که حدیث مزبور با ادله احتیاط مقابله می کند.

جمع بندی بحث دلالی اطلاق: با توجه به آنچه در مورد احتیاط سه لفظ "مطلق، یرد، نهی" گفته شد در صورتی استدلال به این حدیث برای جریان برائت در موارد شک در موارد شک در اصل تکلیف صحیح خواهد بود که امور زیر در نظر گرفته شوند:

    1. مقصود از "مطلق" مباح به اباحه شرعیه ظاهریه باشد.

    2. مقصود از ورود در لفظ "یرد" خصوص جعل و صدور آن از سوی شارع نباشد بلکه مراد از آن، وصول حکم به مکلف باشد.

    3. در رابطه با لفظ "نهی" هر یک از دو احتمال می توان به عنوان مبنای استدلال واقع شود منتهی همانگونه که متذکر شدیم یکی از دو احتمال، موجب تحقق معارضه بین حدیث اطلاق با لدله احتیاط می شود ولی بر اساس احتمال دیگر، ادله احتیاط که از سوی اخباریها در شبهات بدویه تحریمیه اقامه می شوند بر حدیث اطلاق وارد شده و بر آن مقدم می شوند و مانع از جریان برائت می شوند، بنابراین اگر بخواهیم از حدیث اطلاق استفاده کنیم و حکم به برائت کنیم و قائل به عدم وجوب احتیاط شویم لازم است احتمال اول در مورد لفظ "نهی" را مبنای استدلال به این حدیث قرار دهیم (منهی عنه عبارت از خود شیء با عنوان اولی‌اش باشد) اما اگر هدف این است که از این ادله، شبیه قاعده قبه عقاب بلابیان را استفاده کنیم که با وجود ادلع احتیاط، موردی برای دلیل برائت نباشد، می توانیم احتمال دوم را در نظر گرفته و بگوئیم: منهی عنه، از شمول برخورداراست و هم شامل شیء به عنوان اولی‌اش و هم شامل شیء با عنوان مشکوک الحکم بودنِ آن است.

احتمالاتی که گذشت، از نظر مقام ثبوت مطرح بود.

قال رسول الله (صل الله علیه و آله وسلم): من تعلم و لم یعمل بما فیه حشره الله یوم القیامة أعمی (مواعظ العددی ص19).

هر کس علم را فراگیرد و به آن عمل نکند روز قیامت خداوند او را کور محشور می کند.

قال الصادق علیه السلام: لَستُ احبُّ أن اری الشاب منکم الا غادیاً فی حالین: امّا عالماً او متعلماً.