درس خارج اصول استاد سید محمد واعظ موسوی

موضوع: بررسی نظریه محقق نائینی ره در مورد مفاد اخبار من بلغ

وقتی نظریه ایشان را به دقت مورد بررسی قرار دهیم معلوم می شود که فرمایش ایشان از چند جهت مورد ملاحظه است:

    1. حجیت را به معنائی که در نظر بگیریم نمی توان اخبار من بلغ را دال بر حجیت مطلق اخباری که در باب مستحبات وارد شده اند، دانست اگر حجیت را بر مبنای خود ایشان در نظر بگیریم که حجیت در اماره را به معنای احتمال خلاف می داند، چنین معنائی در رابطه با حجیت خبر واحد که از ادله استفاده می شود مناسبت دارد؛ زیرا مراد از "صدّق العادل" که از ادله حجیت خبر واحد عادل استفاده می شود این است که احتمال خلاف را در قول عادل، ملغی بدان و با آن، معامله واقع بکن، ولی چنین معنائی با اخبار من بلغ تناسب ندارد؛ چرا که در این روایات روی احتمال کذب تکیه کرده و فرموده اند: "و ان کان رسول الله صلی الله لم یقله".

و اگر حجیت را بر مبنای غیر ایشان معنا کنیم که عبارت از منجزیت و معذریت است (اماره ای که مطابق با واقع باشد موجب تنجیز واقع می شود و اگر مخالف با واقع باشد موجب معذوریت مکلف می شود) باز هم نمی توان اخبار من بلغ را بر چنین معنائی حمل کرد؛ زیرا اگر مفاد اخبار من بلغ عبارت از حجیت روایات ضعیف در مستحبات باشد لازمه اش این است که در صورت مخالفت با واقع، هیچ اثری بر آن روایات مترتب نشود و ثوابی هم به مکلف بابت آن عمل داده نشود و حال آنکه همده ترین کاربرد اخبار من بلغ در همین موردی است که خبر ضعیفِ دال بر استحباب، مخالف با واقع باشد که ثوابِ وعده داده شده بر آن، نترتب می شود البته از نظر آخوند ره استحباب آن عمل هم ثابت می شود ولی وا هر چند استحباب نفسی را بپذیرفتیم لکن با توجه به متن روایات، ترتب ثواب، قابل انکار نیست).

    2. فرمایش ایشان ره مبنی بر حکومت اخبار من بلغ بر ادله حجیت خبر واحد را نیز نمی توان پذیرفت؛ زیرا مالک مسئله حکومت نظارت و تفسیر دلیل حاکم بر دلیل محکوم است به طوری که اگر دلیل محکوم نباشد دلیل حالک لغو باشد مثلا وقتی در باب شکوک نماز، دلیلی می گوید: "اذا شککت بین الاقل و الاکثر فابنِ علی الاکثر" و دلیل دیگری می گوید: "لاشک لکثیر الشک" از باب حکومت بوده و دلیل دوم بر دلیل حاکم است؛ چرا که اگر در شرع حکمی برای شک در نماز ثابت نشده بود جمله "لاشک لکثیر الشک" معنا نداشت و چون شک در نماز دارای احکامی مانند نماز احتیاط و سجده سهو و.. است شارع با خطاب "لاشک لکثیر الشک" در صدد تفسیر و شرح ادله ای است که در مورد احکام شک در نماز وارد شده اند و می خواهد بگوید: "احکامی که برای شکوک نماز گفته شده در مورد کثیر الشک پیاده نمی شوند" در حالی که اخبار من بلغ هیچ‌گونه نظارتی بر ادله حجیت خبر واحد ندارد و اگر کسی در بدو امر به همین اخبار من بلغ برخورد کند اصلا به ذهنش خطور نمی کند که این اخبار در مقام شرح و تفسیر ادله حجیت خبر واحد وارد شده اند بلکه حتی اگر ادله حجیت خبر واحد وجود نداشته بازهم صدور اخبار من بلغ از سوی شارع دارای وجه بوده و این اخبار به قوت خود باقی بودند.

    3. ایشان ره فرمودند: بر فرض که اخبار من بلغ را حاکم بر ادله حجیت خبر واحد ندانیم باز هم بین این عامَّین من وجه تعارض مستقری نیست بلکه لازم است ماده اجتماع (خبر ضعیف دال بر استحباب) را در اختیار اخبار من بلغ قرار دهیم وگرنه این اخبار بدون مورد باقی می مانند.

به نظر می رسد آنچه موجب چنین مطلبی این است که ایشان خیال کرده اند که اخبار من بلغ اختصاص به این مورد دارد و موارد دیگر از به نظر می رسد آنچه موجب چنین مطلبی این است که ایشان خیال کرده اند که اخبار مَن بلغ اختصاص به این مورد دارد و موارد دیگر از قبیل خبر ثقه دال بر استحباب از شمول اخبار من بلغ خارجند و فقط مشمول ادله حجیت خبر واحد هستند و حال آن که دلیلی نداریم که اخبار من بلغ در طول ادله حجیت خبر واحد باشد بلکه همه ادله ای که بر حجیت خبر واحد دلالت می کنند (بر فرض قبول) در عرض هستند فلذا مانعی ندارد که اخبار من بلغ نیز در ردیف ادله حجیت خبر واحد قرار گرفته و بر حجیت خبر ثقه در مستحبات دلالت نماید منتهی ادله حجیت خبر واحد از عمومیت برخوردارند و خبر واحد ثقه را در هر بابی (واجبات، محرمات، مستحبات و...) حجت قرار می دهند ولی اخبار من بلغ فقط بر حجیت خبر واحد ثقه در باب مستحبات دلالت دارند.

پس بیان ایشان ره که لازم است ماده اجتماع در اختیار اخبار من بلغ قرار داده شود تا این اخبار بی مورد نمانند، قابل قبول نیست بلکه در این فرض نیز موردی مانند خبر ثقه دال بر استحباب را شامل می شوند و هیچ دلیلی هم بر تاخیر رتبه اخبار من بلغ از سائر ادله حجیت خبر واحد نداریم.