درس خارج اصول استاد سید محمد واعظ موسوی

موضوع: خلاصه اقوال در مورد مفاد اخبار من بلغ

    1. نظریه آخوندره: به نظر ایشان از اخبار من بلغ استحباب نفسی عملی که ثواب بر آن مترتب شده به صورت یک قاعده فقهیه استفاده می شود یعنی مفاد این اخبار، مستحب بودن عملی است که قوابی نسبت به آن وارد شده است درست همانند دلیلی که بر استحباب نماز شب یا غسل جمعه و... دلالت می کند منتهی این دلیل، استحباب خصوص یک عمل مانند نماز شب یا غسل جمعه را مطرح می کند ولی اخبار من بلغ یک عنوان کلی را مطرح می کند که اصطلاحاً به آن قاعده فقهیه گفته می شود و حال آنکه گفتیم: از نفس ترتب ثواب بر یک عمل نمی توان استحباب شرعی آن را استفاده کرد چرا که ملازمه ای بین ترتب ثواب و استحباب نفسی وجود ندارد.

    2. نظریه محقق نائینی ره: به نظر ایشان از این اخبار یک قاعده اصولی استفاده می شود چرا که مفاد اخبار من بلغ این است که هر خبری (هر چند ضعیف) که بر استحباب یک عمل دلالت کند، آن خبر بر مکلف حجت است و قاعده حجیت چنین خبری همانند قاعده حجیت خبر ثقه است، با این تفاوت که ادله حجیت خبر واحد، خبر مقید را در عموم ابواب (واجبات، محرمات، مستحبات و...) حجت قرار می دهد در حالی که اخبار من بلغ، خبر واحد را بدون تقیید وثاقت در خصوص مستحبات حجت قرار می دهد یعنی از نظر تقیّد به ثقه، اطلاق دارد و فرقی بین ثقه و غیر ثقه نمی گذارد، و حال آنکه مواضع مختلفی از فرمایش ایشان را مواجه با اشکال دانستیم.

    3. نظریه حضرت امام خمینی ره: {تهذیب الاصول (طبع دارالفکر) ج2ص294و295}

ایشان ره معتقدندکه اخبار من بلغ نه در صدد بیان یک قاعده فقهی و اثبات استحباب نفسی یک عمل است (همانگونه که آخوندره فرمودند) و نه در صدد بیان یک قاعده اصولی و اثبات حجیت خبر واحد دال بر استحباب یک عمل است (همانگونه که محقق نائینی ره فرمودند) بلکه شارع با بیان این اخبار به دنبال غرض دیگری است و آن، اینکه از سوی شارع مقدس برای مستحبات ارزش خاصی قائل است و پای‌بندی به آنها تا حد امکان برای بهره مندی از آثار مترتب بر آنها مورد عنایت شارع است و از سوی دیگرملاحظه می کند که انگیزه فراوانی در نقل اخبار وارد در باب واجبات و محرمات وجود دارد ولی در باب مستحبات چنین اهتمامی وجود ندارد و چه بسا چنین روایتی به مکلفین نقل نشود که صد البته موجب محرومیت آنها خواهد شد لذا شارع مقدس مستحبات ار مورد عنایت ویژه خودش قرار داده و برای اشاعه آنها اخبار من بلغ را فرموده است.

با توجه به آنچه گفته شد، مفاد اخبار من بلغ این است که اگر روایتی (هر چند ضعیف السند) به مکلف برسد و از ترتب ثواب بر عملی خبر دهد و مکلف برای بهره‌مندی از آن ثواب، اقدام به انجام عمل مزبور نماید، خداوند آن ثواب را به او می دهد اما نه به جهت آنکه روایات ضعیف را حجت قرار دهد و نه به جهت این که هر عملی که روایت ضعیفی بر ترتب ثواب بر آن دلالت کند مستحب نفسی می شود بلکه از باب تمهید برای حفظ مستحبات واقعی، تا این مستحبات به جهت داعیی که بر نقل آنها وجود دارد از بین نروند و مکلف از مزایای آنها محروم نشود.

در شرع مقدس نظائر متعددی بر این مطلب می توان یافت مثل ثوابهای فراوانی که برای قدمهائی که در رفتن به زیارت حضرت سیدالشهداء علیه السلام و یا در رفتن به زیارت خانه خدا، برداشته می شود، وعده داده شده اند در چنین مواردی، هر چند ثواب مربوط به زیارت است که یک عمل عبادی است و این قدمها جنبه مقدمی دارند ولی شارع مقدس برای این که اهمیت چنین زیارتهائی را برساند و مکلفین را نسبت به آنها ترغیب نماید از باب لطف و عنایت –نه از روی قانون و ضابطه- برای مقدمات نیز ثوابهای شگرفی قرار داده است.

با چنین تنظیری روشن می شود که در اخبار من بلغ نیز جریان از همین قرار است یعنی خداوند منان برای این که ثواب مستحبات واقعی از مکلفین فوت نشود برای هر عملی که ثواب در مورد آن مطرح شده، چنانچه مکلف به قصد رسیدن به آن ثواب، عمل مزبور را انجام دهد خداوند همان ثواب را به او می دهد تا وقتی انسان با خبری که بر ترتب ثواب بر عمل وارد شده، مواجه می شود نسبت به نقل آن خبر و نیز عمل به مفاد آن خبر، اهتمام ویژه داشته باشد.

به نظر می رسد که این فرمایش حضرت امام خمینی ره نسبت به نظریات دیگر رجحان دارد.