درس خارج اصول استاد سید محمد واعظ موسوی

موضوع: نظر محقق نائینی ره در رابطه با جریان اصالةالتخییر در دوران بین محذورین در وقائع متعدده (فوائدالاصول ج3ص453و454)

ایشان می فرمایند: نه در باب مخالفت قطعیه، حکم تحریمی مولوی از سوی شارع مقدس وارد شده و نه در باب موافقت قطعیه، حکم وجوبی مولوی از سوی ایشان صادر شده است بلکه تحریم یا وجوب در رابطه با این دو عنوان به ادراک عقلی برمی گردد و این عقل است که مستقل به قبح مخالفت قطعیه و حسن موافقت قطعیه می باشد و از سوئی مستقلات عقلیه در یک تقسیم بر دو نوعند:

    1. مستقلات عقلیه ای که با یک حکم شرعی ملازمه دارند و به دنبالشان شرعی می آید مثل حکم شرعی وجوب یا حرمت که به دنبال یکی از مستقلات عقلیه همانند حکم عقل به حسن عدل و یا حکم عقل به قبح ظلم می آیند.

    2. مستقلات عقلیه ای که ملازمه ای با یک حکم شرعی ندارند و مخالفت قطعیه یا موافقت قطعیه از این قبیلند یعنی در عین حال که از مستقلات عقلیه هستند ولی به دنبال آن ها یک حکم شرعی تحریمی یا وجوبی وجود ندارد؛ زیرا کسی که مثلا تکلیف وجوبی مستفاد از خطاب شرعی "أقیموا الصلوة" را مخالفت کند یک تکلیف را مخالفت کرده و استحقاق یک عقوبت را دارد نه این که دو تکلیف واقع شده باشد که یکی هم حرمت مخالفت قطعیه به عنوان یک تکلیف وجوبی باشد تا استحقاق دو عقوبت داشته باشد بنابراین هر چند قبح مخالفت قطعیه یکی از مستقلات است ولی ملازمه ای با حکم شرعی مولوی ندارد.

ایشان ره در ادامه می فرمایند: حال که ملازمه ای بین حکم شرعی مولوی و مخالفت قطعیه که از احکام مستقل عقلی است وجود نداد با مراجعه به عقل متوجه می شویم که عقل، هر مخالفتی را قبیح نمی داند بلکه حکم حکم به قبح مخالفت با تکلیف منجز می کند و از سوئی هم متعدد بودن واقعه در مانحن فیه موجب تغییر مسئله دوران بین محذورین نمی شود بلکه مکلف در هر روز جمعه ای با دوران بیم محذورین مواجه می شود و روشن است که تکلیف منجزی وجود ندارد و در صورت مخالفت، مخالفتی با تکلیف منجز تحقق پیدا نمی کند و عقل نیز به قبح چنین مخالفتی، حکم نمی کند بدون اینکه بین واحد یا متعدد بودن واقعه تفاوتی وجود داشته باشد ملاک در همه اینها، صدق عنوان دوران بین محذورین است و این عنوان نمی گذرد تکلیف، تنجیز پیدا کند و مخالفت، مخالفت با تکلیف منجز بشود و از اینجاست که تخییر را استمراری می دانیم.

بررسی کلام محقق نائینی ره: هر چند اشان در صدد اثبات تخییر استمراری در مانحن فیه است ولی اثبات چنین مطلبی از این راه مواجه با اشکال است؛ زیرا در دوران بین محذورین، در صورتی که هر واقعه ای به نحو مستقل مورد ملاحظه قرار گیرد و توجه به تولد دو علم اجمالی از علم اجمالی اول نداشته باشیم اصلا مخالفت قطعیه ای لازم نمی آید تا در رابطه با قبح آن بحث شود و ایشان بفرمایند: مخالفت با تکلیف منجز دارای قبح عقلی است و در این جا تکلیف منجز نیست، بلکه صرفاً یک مخالفت احتمالیه لازم می آید در حالی که مخالفت احتمالیه و موافقت احتمالیه اجتناب ناپذیر است، بله اگز محقق نائینی ره لفظ "مخالفت" را مطلق آورده بود امکان توجه کلام ایشان وجود داشت ولی مشکل این است که ایشان مخالفت قطعیه را مورد تصریح قرار داده اند و حال آنکه چنین مخالفتی لازم نمی آید.

باز هم متذکر می شویم که لازمه تصویر سه علم اجمالی (یک علم اجمالی اولی که منشإ دو علم اجمالی شده و دو علم اجمالی که از علم اجمالی اولی متولد می شوند) و این است که دو علم اجمالی، مخالفت دارند و مخالفت دارند و مخالفت قطعیه هرکدام عین موافقت علم اجمالی دیگر است ولی در صورتی که از این حیثیت صرف نظر شودو روی نفس مخالفت قطعیه تمرکز شود لازم است گفته شود: هرگاه علم اجمالی که یا نماز جمعه در این هفته واجب است و یا نماز جمعه هفته های آینده حرام است، مخالفت قطعیه این علم اجمالی در صورت ترک نماز جمعه در این هفته و اتیان آن در هفته های آینده تحقق پیدا می کند، حال اگز مطلب به همین جا ختم می شود و مخالفت قطعیه این علم اجمالی عین موافقت قطعیه علم اجمالی دیگر نبود عقل، به قبح چنین مخالفت قطعیه ای حکم می کرد و این ناحیه هیچ مشکلی تولید نمی شد؛ زیرا تنها اشکال از ناحیه عدم تنجز تکلیف بود که از این ناحیه این مخالفت قطعیه در سائر موارد علم اجمالی تفاوتی ندارد ولی فرمایش نائینی ره از این جهت ناتمام است.