درس خارج اصول استاد سید محمد واعظ موسوی

موضوع: الأصول العملية / احتمالات در مورد تعبیر "حتی تعرف"/روایت چهارم

با توجه به احتمالات سه گانه ای که در مورد لفظ "شئ" گذشت در رابطه با تعبیر "حتی تعرف" نیز سه احتمال وجود دارد:

بنابر احتمال اول که روایات در خصوص شبهات بدویه باشند ظاهر این است که این تعبیر "حتی تعرف" هم علم تفصیلی و هم علم اجمالی را شامل می شود، چون علم اجمالی نیز همانند علم تفصیلی، معرفت است و در نتیجه علم اجمالی نیز داخل در غایت بوده و ترخیص در مورد آن صادر نشده است.

اما بنابر احتمال دوم که مورد روایات خصوص شبهات مقرون به علم اجمالی باشد تعبیر "حتی تعرف" فقط علم تفصیلی را شامل خواهد شد؛ زیرا وفتی مغیّی عبارت از علم اجمالی باشد، غایت باید علم تفصیلی باشد و نمی تواند علم اجمالی باشد لذا تا زمانی که علم اجمالی باقی است علیت هم باقی است.

اما بنابر احتمال سوم که هم احتمال اول و هم احتمال دوم را شامل است چاره ای نداریم جز این که غایت را خصوص علم تفصیلی قرار دهیم؛ زیرا معنای جمع بین دو احتمال این است که علم اجمالی را در مغیّی بیاوریم و در چنین صورتی علم اجمالی نمی تواند در غایت قرار گیرد با این حساب معلوم می‌شود که فرقی بین احتمال دوم و احتمال سوم وجود ندارد و بر اساس این دو احتمال نتیجه این است که مولا در اطراف علم اجمالی رخصت داده است.

مقایسه بین احتمالات سه گانه:

در بدو امر و با توجه به ورود روایات در مورد پنیر آنچه به ذهن می آید این است که احتمال اول بر دو احتمال دیگر رجحان دارد که نتیجه اش اختصاص این روایات به شبهات بدویه بوده و ارتباطی به بجث ما پیدا نمی کنند.

لکن وقتی روایات را با توجه به خصوصیاتی که در آنها اخذ شده اند مورد مداقّه قرار دهیم متوجه می شویم که این روایات با دو احتمال د.م و سوم سازگارترند؛ زیرا موضوع در روایات این است که "کل شئ فیه حلال و حرام" یعنی چیزی که الان مورد ابتلای شماست دارای دو نوع حلال و حران است ولی همانگونه که گذشت بر مبنای احتمال اول آنچه مورد ابتلاست ماهیتی است که دارای دو نوع حلال و حرام است.

به بیان دیگر: بنابر احتمال اول، شیئی که مورد ابتلاست محتمل‌الحلیة است ولی بنابر احتمال دوم و سوم، شیئی که مورد ابتلاست بالفعل در آن حلال و حرام وجود دارد و ظاهر عبارت "کل شئ فیه حلال و حرام" این است که مورد ابتلای شما، بالفعل در آن حلال و حرام وجود دارد.

روایت چهارم: موثقه مسعدة بن صدقة از امام صادق علیه السلام

وعن علي بن إبراهيم عن هارون بن مسلم، عن مسعدة بن صدقة عن أبي عبد الله عليه السلام قال، سمعته يقول: كل شئ هو لك حلال حتى تعلم أنه حرام بعينه فتدعه من قبل نفسك، وذلك مثل الثوب يكون عليك قد اشتريته وهو سرقة والمملوك عندك لعله حر قد باع نفسه، أو خدع فبيع قهرا، أو امرأة تحتك وهي أختك أو رضيعتك، والأشياء كلها على هذا حتى يستبين لك غير ذلك، أو تقوم به البينة.[1]

این روایت علاوه بر این بحث در باب حجیت بینه نیز مورد استناد قرار گرفته است چرا که لفظ "بیّه" در آن به کار رفته ولی فعلاً کاری به آن جهت نداریم.

سند این روایت همانگونه که در عنوان آوریم اشکالی ندارد و موثقه است؛ زیرا علی بن ابراهیم که فوق ثقه است و نجاشی در مورد او می گوید: علي بن إبراهيم بن هاشم،أبو الحسن القمي ، ثقة في الحديث ، ثبت ، معتمد ، صحيح المذهب ، سمع فأكثر[2] .

نجاشی در مورد هارون ابن مسلم می گوید: هارون بن مسلم بن سعدان ، الكاتب السر من رائي. كان نزلها ، وأصله [ من ] الانبار. يكنى أبا القاسم ، ثقة ، وجه.[3]

وی در اسناد نوادر الحکمة و تفسیر قمی نیز وارد شده و دارای توثیق عام است.

مسعدة بن صدقة در این روایت، همان است که از اصحاب دو امام (صادق و کاظم علیهماالسلام) بوده و در اسناد نوادر الحکمة و تفسیر قمی نیز وارد شده و دارای توثیق عام اسن وثقه شمرده می شود.