درس خارج اصول استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: النواهي/اجتماع الأمر و النهي /مقدمه پنجم: عمومیت مسأله اجتماع نسبت به اقسام وجوب و حرمت

مقدمه پنجم: عمومیت مسأله اجتماع نسبت به اقسام وجوب و حرمت

همانطوری که واجب، به نفسی و غیری، تعیینی و تخییری، عینی و کفائی تقسیم می‌شود، در حرام نیز چنین تقسیماتی جریان دارد.

حرمت غیری: از نظر تصویر، مانند وجوب غیری است یعنی همانطور که وجوب غیری، وجوب مقدمی است، حرمت غیری هم حرمت مقدمی است ولی دائره حرمت غیری محدود است، زیرا در واجب غیری تا وقتی واجب تحقق پیدا نکند، ذی المقدمه نمی‌تواند تحقق پیدا کند اما در حرمت غیری ممکن است چندین مقدمه تحقق پیدا کند ولی مکلف به هنگام ایجاد ذی المقدمه یعنی حرام نفسی پشیمان شده و ذی المقدمه را ترک نماید.

حرمت تخییری: مثل اینکه مولا خطاب به عبدش بفرماید: یا با زید مجالست نکن و یا با عمرو، منتهی فرقی که بین حرمت تخییری با واجب تخییری وجود دارد این است که مخالفت در واجب تخییری، با ترک هر دو عِدل حاصل می‌شود و اگر یک عِدل را ترک کند موافقت حاصل شده است ولی در حرمت تخییری اگر یکی از دو مجالست را ترک کند موافقت حاصل شده و مخالفت متوقف بر اختیار هر دو مجالست است.

حرمت کفائی: به این نحو تصویری می‌شود که اگر نهی را به معنای طلب ترک، بدانیم (همانطور که آخوند ره و مشهور، عقیده داشتند) معنای نهی این می‌شود که باید طبیعت منهی عنها را ترک کرد، حتی اگر این ترک از ناحیه یکی از مکلفین باشد یعنی اگر این ترک از ناحیه یکی از مکلفین حاصل شود، هدف مولا وجود گرفته و لازم نیست از ناحیه همه مکلفین باشد (هر چند ترک از ناحیه همه بهتر است) با این حساب مخالفت با حرمت کفائی به این است که همه مکلفین اقدام به انجام طبیعت منهی‌عنها بنمایند همانطور که مخالفت در واجب کفائی به این بود که همه مکلفین آنرا ترک کنند، بنابراین تصویر حرام کفائی ممکن است، هرچند مثال شرعی نداشته باشد لذا مرحوم مشکینی در حاشیه کفایه مثالی فرضی برای حرام کفائی مطرح کرده، به این صورت که:

اگر یک واجب کفائی باشد که فقط دارای یک ضد خاص باشد (نه بیشتر) و ما قائل شویم که امر به شئ مقتضی نهی از ضد خاص است، در این صورت نهی متعلق به آن ضد، به صورت حرام کفائی مطرح خواهد بود.