درس خارج اصول استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: النواهي/اجتماع الأمر و النهي /ادامه مساله عمومیت بحث اجتماع امر و نهی در تمام اقسام واجب

ادامه مساله عمومیت بحث اجتماع امر و نهی در تمام اقسام واجب

در اینجا بر فرض وجود مثال شرعی بحث می‌شود که آیا نزاع در اجتماع امر و نهی، محدود به جائی است که هر یک از وجوب و حرمت آن تعیینی ونفسی و عینی باشد و وجوب و حرمت تخییری، غیری و کفائی خارج از محدوده نزاع است یا اینکه نزاع از عمومیت برخوردار بود، و همه این موارد را شامل می‌شود.

پاسخ این است که این نزاع، یک نزاع عام است، زیرا تفاوتهایی که بین واجب نفسی و واجب غیری وجود دارد هیچگونه نقشی در محل نزاع ندارد مثلا مطلوب بالذات نبودن واجب غیری برای مولا و استحقاق عقاب نداشتن مخالفت با آن، نقشی در محل نزاع در مسأله اجتماع امر و نهی ندارد.

همانطوری که یک شئ با یک عنوان نمی‌تواند هم وجوب غیری و هم حرمت غیری داشته باشد در اینجا هم بحث می‌شود که آیا وجوب غیری و حرمت غیری ممکن است به عنوانی که تصادق در شئ واحد دارند تعلق بگیرند یا نه؟

نسبت به وجوب تخییری و حرمت تخییری نیز جریان از همین قرار است، مثلا اگر مولا :

در جانب وجوب، بفرماید: یا نماز واجب است و یا روزه.

و در جانب حرمت بفرماید: یا تصرف در این مکان حرام است و یا مجالست با اغیار،

و مکلف بین اینها جمع نماید، مثل اینکه در ناحیه وجوب تخییری یکی از دو عِدل را اختیار کرده و با هر دو عِدل حرمت تخییری جمع کند (نماز را در آن مکان، با مجالست اغیار بخواند) بحث می‌شود که آیا دو حکم (وجوب تخییری و حرمت تخییری) در این عمل، جمع شده‌اند یا اجتماع حکمین در چنین موردی امتناع دارد؟

ملاک نزاع مسأله اجتماع امر و نهی در باب وجوب کفائی و حرمت کفائی نیز جریان دارد، مثلا: اگر نهیی به غصب، که حرام کفائی است تعلق گرفته (یعنی غرض شارع این باشد که طبیعت غصب تحقق پیدا نکند، هر چند این عدم تحقق از ناحیه یکی از مکلفین باشد) و مکلفی نماز میت (واجب کفائی) را در مکان غصبی به جا آورد آیا در چنین موردی اجتماع حکمین ممکن است یا محال؟

از آنچه گفتیم روشن می‌شود که نفسی و عینی و تعیینی بودن واجب هیچگونه دخالتی در محل بحث ندارد و ملاک در مسأله اجتماع امر و نهی از عمومیت برخوردار است و همه انواع وجوب و حرمت را شامل است بلکه مدعی هستیم که صِرف وجوب و حرمت نیز خصوصیتی ندارند.

و این بحث در استحباب و کراهت نیز جاری است و ذکر وجوب و حرمت در مقابل استحباب و کراهت نیست بلکه مراد این است که دو حکم در دو عنوانی که در محل واحد متصادقند اجتماع پیدا می‌کنند یا نه؟

شاهد دیگری که بر این عمومیت (علاوه بر عام بودن ملاک نزاع، لزوم یا عدم لزوم اجتماع ضدین) وجود دارد این است که:

لفظ امر و نهی با ایجاب و تحریم که در عنوان مسأله اخذ شده‌اند اطلاق دارند یعنی اصولیین نگفته‌اند:

اجتماع امر و نهی نفسی یا وجوب و تحریم تعیینی و عینی، تا شامل غیری و تخییری و کفائی نشود بلکه این الفاظ را به صورت مطلق ذکر کرده‌اند که هر کدام از امر و نهی نفسی و غیری و مختلف و ... را شامل است و وجهی برای تخصیص نیست.