درس خارج اصول استاد سید محمد واعظ‌موسوی
99/09/30
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: النواهي/اجتماع الأمر و النهي /بررسی کلام آخوند ره مبنی بر اضافی (نسبی) بودن دو عنوان صحت و فساد
اشکال استاد بر آخوندره در بررسی کلام آخوند ره مبنی بر اضافی (نسبی) بودن دو عنوان صحت و فساد
آخوند ره برای اثبات اضافی بودن دو عنوان صحت و فساد، مطالبی را ارائه نموده و نتیجه گیری کردند که به نظر ما محل اشکال‌اند.
ایشان وجود اختلاف نظر در صحت یا فساد نماز بدون سوره را دلیل بر عدم وجود معیاری برای صحت یا فساد واقعی دانستند در حالی که حقیقت این است که چنین نمازی به حسب واقع، یا صحیح است و یا فاسد و نمی‌توان مدعی عدم وجود واقعیتی برای چنین نمازی شد بلکه بلاتردید واقعیت وجود دارد، ولی هر فقیهی مدعی است که رأی او مطابق با واقع و رأی دیگری مخالف با واقع است، البته بر اساس مبنای فقهی (للمصیب أجران و للمخطئ أجر واحد) کسی که قولش مخالف با واقع است چون اجتهاد خود را برای استنباط حکم بکار بسته است، معذور است.
خلاصه اشکال بر آخوند رهاختلاف انظار فقهاء در حکم به صحت یا فساد نماز بدون سوره، کاشف از عدم واقعیت در مورد صحت و فساد نیست، اشکال دیگر اینکه، جای تعجب از آخوند ره است که برای اثبات مدعای خود پای مسئله إجزاء را به میان آورد و حال آنکه بین دو مسئله (حقیقی یا اضافی بودن صحت و فساد-إجزاء) ارتباطی وجود ندارد؛ زیرا موضوع بحث و محل نزاع در مسئله إجزاء، عبارت از "عبادت صحیح" است و اصولا در عبادتی که به نحو فاسد اتیان شده باشد جائی برای طرح نزاع در إجزاء و عدم إجزاء نخواهد بود، بحث از إجزاء و عدم إجزاء در جائی مطرح می‌شود که مکلف، عبادتی مانند نماز را صحیح انجام داده باشد مثل اینکه شارع، اجازه نماز با تیمم در اول وقت را داده باشد و مکلف نیز چنین کرده ولی پس از اینکه فاقد آب بود، واجد آب شده، در این صورت هیچکس احتمال بطلان چنین نمازی را نمی‌دهد بلکه نزاع در این است که آیا چنین نمازی از نماز با وضوئی که متعلق امر واقعی اولی قرار گرفته است کفایت می‌کند یا نه؟
و الّا اگر نماز با تیمم دارای مجوز شرعی نبوده و باطل باشد و مکلف بدون اینکه اجازه‌ای از شارع بر خواندن نماز با تیمم در اول وقت داشته باشد چنین نمازی را بخواند این نماز باطل است و بعد از اینکه واجد الماء گردید هرگز نزاعی در إجزاء یا عدم إجزاء چنین عملی پیش نخواهد آمد.
با توجه به آنچه گفتیم، روشن می‌شود که برای آخوند ره خلطی پیش آمده و فرموده است:
قائل به عدم إجزاء، معتقد به بطلان نماز با تیمم است و حال آنکه وجهی برای بطلان عملی که به نحو صحیح انجام داده شده است وجود ندارد بلکه بنابر مسئله إجزاء، در عین حکم به صحت نماز با تیمم بحث از کفایت یا عدم کفایت از نماز با وضوست و حال آنکه بحث از کفایت و عدم کفایت، ربطی به صحت و فساد ندارد یعنی مجزی نبودن را نباید کاشف از بطلان آن نماز دانست؛ زیرا آن نماز در جای خودش از هیچ ناحیه‌ای کمبودی ندارد تا شارع بخواهد حکم به بطلان آن نماید.
در بحث إجزاء امر ظاهری از امر واقعی اولی نیز جریان از همین قرار است به این معنا که اگر مکلف با استصحاب طهارت و بناگذاری بر یقین سابق به طهارت، نماز خوانده و سپس کشف خلاف شود و معلوم گردد که در حال نماز از طهارت برخوردار نبوده و با حالت حدث، نماز خوانده است، روشن است که نماز قبلی او هیچ کمبودی نداشته است؛ زیرا شارع به او اجازه خواند چنین نمازی را داده است ولی نزاع در مسئله إجزاء این است که آیا چنین نمازی از نماز با وضو که متعلق امر واقعی حقیقی است کفایت می‌کند یا نه؟
نظر امام خمینی ره در مسئلهچنین نزاعی فرع بر صحت نماز با طهارت مستصحبه است، حضرت امام راحل عظیم الشأن ره نیز وجود اختلاف انظار در صحت یا فساد یک عبادت را دلیلی بر اضافی بودن دو عنوان "صحت و فساد" نمی‌دانند و مدعای آخوند ره در این رابطه را مواجه با اشکال دانسته و می‌فرماید[1] :
و اما اختلاف الأنظار فی صحة عبادة و عدمها فلا یوجب إضافیتّهما؛ لأنّ الأنظار طریقٌ الی تشخیص الواقع، فکلٌ یُخطّئ الاخر، فما فی الکلام المحقق الخراسانی[2] ره من اثبات اضافیّتهما بذلک غیر تامٍّ.
