درس خارج اصول استاد سید محمد واعظ‌موسوی
99/12/13
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: المفاهيم/الجملة الشرطية /توضیح مقدمه سوم شیخ انصاری ره برای استدلال بر قول به عدم تداخل
توضیح مقدمه سوم شیخ انصاری ره برای استدلال بر قول به عدم تداخل
گذشت که عمده‌ترین دلیل قول مشهور بر عدم تداخل، دلیلی بود که علامه حلی ره در کتاب مختلف الشیعة مطرح فرموده وشیخ انصاری ره استدلال ایشان را مبتنی بر سه مقدمه قرار دادند و ما پس از بررسی دو مقدمه اول به بحث از مقدمه سوم رسیدیم که عبارت بود از اینکه: مغایرت دو سبب در اثر، به معنای تعدد تکلیف نیست که امتثالش در خارج به عمل واحد تحقق پیدا می‌کند بلکه به معنای تعدد متعلق تکلیف است.
حال می‌گوئیم: بر فرض که از اشکالات مقدمه اول و دوم صرف نظر کرده و آنها را قبول کنیم نوبت به بحث از مقدمه سوم می‌رسد تا مراد شیخ ره روشن شود.
ممکن است گفته شود همانگونه که در مثل "اکرم عالما-اضف هاشمیا" با وجود اینکه پای دو ماهیت در میان بود ولی آن را قابل انطباق بر واحد دانستید در ما نحن فیه نیز که توضأ در جزای دو شرطیه واقع شده است و بر ماهیت واحدی دلالت می‌کند قابل انطباق بر واحد بدانید پس چرا در مقدمه سوم می‌گوئید: دو حکم تأسیسی، قابل انطباق بر یک فرد نیست.
شیخ انصاری ره می‌فرماید:
در آنجا دو عنوان مطرح است و دو عنوان می‌توانند در یک جا جمع شوند همانند نماز و غصب که در مصداق خارجی نماز در مکان غصبی جمع می‌شوند اما در اینجا دو فرد از یک ماهیت مطرح است و دو فرد از یک ماهیت نمی‌توانند یک فرد بشوند مثل اینکه زید و عمرو دو فرد از ماهیت انسانند و امکان ندارد روزی به قیافه یک فرد درآیند، لذا قائل به عدم تداخل هستیم بلکه معتقدیم که تداخل به حکم عقل محال است و باید به دنبال هر کدام از بول و نوم، فردی از وضو تحقق پیدا کند؛ زیرا لازمه تداخل این است که دو فرد یک فرد شوند و روشن است که اگر ظواهر شرعیه بر خلاف یک قاعده مسلّم عقلی باشند با اخذ به قاعده عقلی در ظاهر قضیه شرعیه تصرف می‌کنیم.
اگر کسی اشکال کرده و بگوید:
ما مواردی را در فقه سراغ داریم که تداخل در آنها مسلم است، مثلا اگر کسی چند غسل بر ذمه داشته باشد که یکی از آنها جنابت باشد به فتوای همه فقها انجام یک غسل به نیت از همه آنها کفایت می‌کند.
شیخ ره می‌گوید:
در چنین مواردی ما ملتزم به اختلاف ماهیت اغسال می‌شویم یعنی اگر چه همه غسلها ظاهرا مانند یکدیگرند ولی ماهیت آنها با هم تفاوت دارد، شاهد بر این مدعا این است که در بعضی از روایات: [1]
"ح1: محمد بن يعقوب، عن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن حماد بن عيسى، عن حرير، عن زرارة قال: إذا اغتسلت بعد طلوع الفجر أجزأك غسلك ذلك للجنابة و الحجامة و عرفة و النحر و الحلق و الذبح و الزيارة، فإذا اجتمعت عليك حقوق (الله) أجزأها عنك غسل واحد. قال: ثم قال: و كذلك المرأة يجزيها غسل واحد لجنابتها و إحرامها و جمعتها و غسلها من حيضها و عيدها".
از این مسئله به عنوان (اجتماع حقوق) تعبیر شده است که به معنای استقلال هر کدام از آنها خواهد بود درست همانند نماز ظهر و عصر که هر چند در ظاهر و از نظر عمل مانند هم هستند ولی به دلیل تفاوتی که در نیت دارند سبب اختلاف آنها شده است و می‌دانیم که ماهیات مختلف در صورتی که تباین کلی نداشته باشند می‌توانند در یک وجود جمع شوند همانطور که در مورد نماز و غصب و نیز اکرام عالم و میهمان کردن هاشمی ملاحظه می‌کنیم.
شیخ ره اصرار دارند که دو فرد از یک ماهیت نمی‌تواند در یک فرد جمع شوند به خلاف دو فرد از دو ماهیت که گاهی با هم جمع می‌شوند.
البته باید توجه نمود که موارد امکان جمع یا عدم امکان جمع ماهیت‌های مختلف باید از سوی شارع بیان شود مثلا أغسال که دارای ماهیات مختلفند از نظر شارع قابل جمع‌اند به خلاف مثل نماز ظهر و عصر که قابل جمع نیستند و باید در ضمن دو فرد تحقق یابند.
اما در ارتباط با افراد یک ماهیت، شارع نیز نمی‌تواند امکان اجتماع در یک فرد را مطرح نماید؛ زیرا اجتماع دو فرد از یک ماهیت در یک فرد عقلا محال است و شارع بما هو شارع، حکم به جواز امور محال صادر نمی‌کند.
