درس خارج اصول استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: المفاهيم/الجملة الشرطية /بحث تداخل و عدم تداخل در یک قضیه شرطیه 2

بحث تداخل و عدم تداخل در یک قضیه شرطیه

پس از بررسی تداخل یا عدم تداخل در دو قضیه شرطیه و اختیار قول به عدم تداخل در موارد عدم وجود دلیل خارجی بر تداخل (مانند تداخل در وضو و غسل) به بحث از موردی که یک قضیه شرطیه مثل "إذا بلت فتوضأ" می‌پردازیم که اگر مکلف دو یا چند بار بول کند به حسب قاعده اولیه یک وضو کافی است و یا هر فردی از افراد بول یک وضو لازم دارد؟

چه بسا گفته می‌شود که مسئله تداخل یا عدم تداخل در افراد یک ماهیتی که متعلق حکم جزاء در یک قضیه شرطیه واقع شده مثل وضو در "إذا بلت فتوضأ" مبتنی بر مراد از عنوانی است که در شرط چنین قضیه‌ای اخذ شده است؛ زیرا دو احتمال در مورد مراد از عنوان شرط وجود دارد:

    1. در قضیه‌ای مانند "إذا بلت فتوضأ" مراد این است که "إذا تحقق کل فرد من افراد البول یجب علیک الوضوء" یعنی آنچه شرطیت دارد افراد طبیعت است و هر فردی از افراد این ماهیت مأخوذ در شرط دارای سببیت استقلالی است، روشن است که لازمه چنین قولی، عدم تداخل است؛ چون وقتی دوبار بول تحقق پیدا کند، از نظر عرف دو سبب مستقل برای جزاء محقق شده و باید مسبب نیز متعدد باشد.(عدم تداخل)

    2. مراد از قضیه شرطیه "إذا بلت فتوضأ" این است که ماهیت بول، سببیت برای وضو دارد و اگر چند فرد از طبیعت بول تحقق پیدا کند از نظر عرف هر چند افراد متعدد تحقق پیدا کرده ولی ماهیت یکی است و تعددی ندارد و چون سبب و شرط عبارت از نفس طبیعت است که از نظر عرف، واحد است نه متکثر، لذا باید قائل به تداخل شد.

تحقیق مطلب

برای رسیدن به قول حق و اظهار نظر نمودن در این رابطه، دو مطلب را باید مورد توجه قرار داد:

الف. اگر شرط، عبارت از طبیعت باشد، از محل نزاع تداخل و عدم تداخل خارج خواهد بود؛ زیرا محل نزاع جائی است که فرد دوم مانند نوع دوم باشد یعنی همانگونه که نوم در مقابل بول دارای اثر است فرد دوم بول نیز دارای اثر باشد و می‌دانیم که اثرگذاری نوم در صورتی که قبل از بول تحقق پیدا کند جای تردید نیست و مورد قبول همه است ولی اگر بعد از بول واقع شود اثرگذاری آن جای بحث است.

در این فرض که مراد از عنوان شرط در قضیه شرطیه را عبارت از طبیعت دانستیم، وجود افراد دیگر غیر از فرد اول اثری ندارند همانگونه که اگر مولا خطاب به عبد بگوید:

"جئنی بالماء" بین آوردن یک ظرف آب یا ده ظرف آب (در طول هم باشند یا در عرض هم ) تفاوتی ندارد؛ زیرا احضار بیش از یک فرد، نقشی در امتثال امر ندارد در حالی که بحث از تداخل و عدم تداخل در موردی است که افراد یک ماهیت را همانند دو ماهیت در نظر بگیریم یعنی دو فرد از ماهیت بول را مانند بول و نوم که هر کدام دارای سببیت مستقله هستند در نظر بگیریم و حال آنکه در افراد یک ماهیت چنین فرضی راه ندارد و و چون افراد دیگر غیر از فرد اول، مؤثر در وجوب وضو نیستند لذا از محل نزاع در بحث تداخل و عدم تداخل خارج خواهند بود.

ب. اگر بگوئیم که مسئله تداخل و عدم تداخل مبتنی بر این است که آیا عنوان شرطیت و سببیت استقلالی برای ماهیت ثابت است یا برای فرد؟

با توجه به اینکه عرف در مورد دو ماهیت که در مسئله تعدد شرط و وحدت جزاء مطرح بود حکم به عدم تداخل می‌نمود در ما نحن فیه نیز نظر عرف این است که شرط، افراد ماهیت است و هر فردی سبب مستقل جزاست که لازمه‌اش عدم تداخل است.

نتیجه: ما در اینجا نیز همانند مسئله تعدد شرط و وحدت جزا که پای دو ماهیت در میان بود با اتکاء به عرف، قول به عدم تداخل را اختیار می‌کنیم.