درس تفسیر استاد مهدی زمانی‌فرد

موضوع:تفسیر/سوره آل عمران/آیه ۷

جهت ششم: بحث تفصیلی درباره محکمات و متشابهات و تاویل (و فهم دقیق این ۳ واژه مهم است) ۶ محور از بحث داریم (علامه: این آیه از آیات کلیدی قرآن است) (تمام اختلاف امت اسلام و فرقه فرقه شدن به خاطر نفهمیدن این آیه است) (فهم قرآن، رسوخ در علم می‌خواهد) (مباحث این بخش برگرفته از کلام علامه طباطبایی است) :

۱-جهت اول: توضیح و تبیین آیه محکمه: در قرآن، اِحکام ۲ معنا دارد:

الف) یک معنای احکام جایی است که صفت تمام آیات قرآن قرار می‌گیرد

ب) صفت بعض آیات قرآن قرار می‌گیرد. در این‌جا معنای دوم مراد است. معنای اول (هود آیه ۱: کتاب احکمت آیات) تمام آیات قرآن دارای احکام هستند. مراد از اِحکام چیست؟ برای روشن شدن معنا ادامه آیه مراجعه می‌شود که می‌فهمیم احکام در برابر تفصیل است. مراد از تفصیل، نزول تدریجی آیات قرآن است که درضمن ۲۳ سال نازل شد . پس احکام جایی است که آیات قرآن هنوز از هم جدا نشدند یعنی قرآن ۲ مرحله دارد ۱ مرتبه در مرتبه علم الهی است که در بساطت و وحدت است. مرتبه دوم آنجایی است که از مرتبه علم الهی به عالم پایین نزول می‌کند و از آن مرتبه علم ربوبی به مرتبه عالم ماده تنزل می کند پس احکام به معنای بساطت ،و تفصیل به معنای ترکیب و جدا جدا بودن. به همین معنا اشاره دارد آیات ۷۷ تا ۸۰ سوره واقعه که ۲ مرحله در آن واقع شده (مرحله علم ربوبی و مرحله نزول) اما معنای محکم که وصف بعضی آیات قرآن است که در همین آیه ۷ آل عمران است. برای فهم آن از قرینه تقابل استفاده می‌کنیم. محکم در برابر متشابه است. علامه درباره معنای محکم ۱۶ قول از مفسرین نقل کرده ولی به نظر استاد ۵ مورد قابلیت طرح و بحث دارد:

۱-محکم: آیه‌ای که ظاهرش اراده شده (متشابه یعنی ظاهرش اراده نشده) .

رد استاد: اگر این‌طور باشد چطور خدا آیاتی را ذکر می‌کند که ظاهر او را اراده نکرده باشد و این خلاف فصاحت و بلاغت است.

۲-هر آیه‌ای که دلیل و واضح است می شود محکم. اشکال پس آیات الاحکام نباید جزء محکمات باشد و حال‌آنکه مفسرین گفته‌اند آیات الاحکام جزء محکمات هستند.

۳_آیات محکمات آیاتی هستند که ناسخ هستند و متشابه منسوخ هستند . اشکال: دلیلی نداریم که حصر کنیم آیات محکم را بر ناسخ. بسیاری از محکمات جنبه‌ ی نسخ ندارند مثل آیات توحید.

۴-محکمات یعنی مبیّن هستند (به نظر اول برمی‌گردد یعنی ظاهرش اراده شده)

۵-محکم: آیات الاحکام هستند و بقیه متشابهات هستند.

اشکال: لازمه‌اش این است که اکثر آیات قرآن، متشابهات باشند

هیچکدام از این نظرات درست نیستند نظر درست که نظر علامه است در جلسه بعد بیان می شود