درس تفسیر استاد مهدی زمانی‌فرد
99/08/25
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع:تفسیر/سوره آل عمران/آیه8
آیه ۸: جهت چهارم:
2_ تفسیر جمله‌ی لا تزغ قلوبنا: اختلاف است بین مفسرین که این دعا حمل بر ظاهر بشود یا این‌که باید توجیه و تأویل شود این اختلاف از این‌جا نشأت گرفته که مگر خداوند دل‌های بندگان خود را منحرف می‌کند؟ این آیه ظاهرش با حسن و قبح عقلی نمی‌سازد؟ خداوند اگر بندگان را منحرف کند مستلزم جبر است و جبر خلاف حسن و قبح عقلی است.
مفسرین ۲ گروه شده‌اند:
۱- اشاعره: این دعا را به همین ظاهر اخذ می‌کنیم و اشکالی ندارد و می گویند ما حسن و قبح عقلی را قبول نداریم. فخر رازی می گوید این آیه دلیل بر این است که مذهب اشاعره درست است.
۲- متکلمان امامیه و متکلمان معتزلی: باید تاویل شود. در مجمع‌البیان ۴ وجه تأویل ذکر شده:
الف) مراد از این دعا، عدم ممانعت از الطاف الهی است (یعنی خدا الطاف خاص خودت را از ما دریغ نکن)
ب) یعنی عدم تکالیف شدید (یعنی خدایا بر ما تکالیف شدید نکن که بواسطه آن منحرف شویم) ج) یعنی خدایا رحمت و ثواب خودت را از ما منع نکن اگر منع کنی منحرف می شویم.
د) این آیه در مقام بیان انقطاع الی‌الله است.
توضیح: در مقام دعا، گاهی انسان از خدا چیزی را تقاضا می‌کند و می‌داند خدا انجام نمی‌دهد اما می‌خواهد فقر و انقطاع خودش را بیان کند لذا این‌طور دعا می کند (مثلاً حضرت ابراهیم دعا می کند " ولا تخزنی یوم القیامه" خواری و خذلان مال دشمنان خداست و خدا، پیغمبر معصوم را خوار نمی‌کند حضرت ابراهیم در مقام فقر و انقطاع است و می‌خواهد فقر و انقطاع خودش را در برابر خدا نشان دهد)
نظر استاد: بااینکه حسن و قبح عقلی را قبول داریم درعین‌حال، آیه را هم، حمل بر ظاهر می‌کنیم (می‌گوییم در این‌جا مراد، انحراف قلب است) .
توضیح: انحراف و گمراهی از طرف خدا نسبت به بندگان ۲ صورت دارد:
۱-انحراف ابتدایی (این محال است و جبر است)
۲-انحراف مجازاتی: یعنی خدا هدایت کرده پیامبر فرستاده و عقل داده اما اگر این بنده به مسیر کج رود این‌جا خداوند او را به سمت ضلالت سوق می دهد.
سوره صف آیه ۵: (بعد از اتمام حجت، خدا آن‌ها را در ضلالت فرو برد)
